Goed en kwaad

Vragen en nog eens vragen! Deze wereld is complex en dat voelen we meteen. Dit is precies waarom veel mensen zoeken naar vereenvoudigde manieren van denken. Bijvoorbeeld dat God alleen goed is (zou moeten zijn). De duivel zou dan verantwoordelijk zijn voor het kwaad in de wereld. Dat is hoe veel mensen het zien. We zien er een dualistisch beeld van God in en een strijd tussen goed en kwaad. Talloze religieuze ideeën worden op deze manier beschreven. Deze dualiteit van goed en kwaad is ook alomtegenwoordig in de film. Het zijn de sprookjes die de kassa’s doen rinkelen.

Onder christenen is dit dualistische beeld van God heel gewoon. God wordt altijd afgeschilderd als goed. Beter nog, God wordt verondersteld uitsluitend goed te zijn. Van de duivel daarentegen wordt gezegd dat hij de oorzaak is van alle kwaad. Et voilà, het dualistische beeld van God is geboren. God en de duivel strijden met elkaar om de suprematie – StarWars doet je de groeten. Dit gaat in sommige, vooral charismatische, kringen zo ver dat men de “geestelijke” strijd met de duivel aangaat. Deze visie heeft echter niets meer met de Bijbel te maken. (Nee, Efeziërs 6:10-17 spreekt hier ook niet over).

Wie voortdurend betrokken is bij een strijd tussen goed en kwaad met een onzekere uitkomst, kan angst, stress en onzekerheid ervaren. Het is niet onproblematisch wat hier gebeurt.

Het verlangen van de schepping

Een dualistisch beeld van God komt niet overeen met wat de Bijbel zegt. God is niet in gevecht met een andere God met dezelfde kracht. God staat boven alles. In de Bijbel lezen we ondubbelzinnig en herhaaldelijk: “Alles is van God”. Dit moet ook het kwaad omvatten, anders is het niet alles. God laat alles gebeuren volgens de raad van Zijn wil, en niet zomaar iets en slechts af en toe (Ef 1:11). Dit is een groot verschil met een dualistisch beeld van God.

Deze verklaring is echter nog geen verklaring voor de ontberingen in deze wereld. Deze behoefte is echt. Het kan ons zelf beïnvloeden. Er rust een last op deze wereld waarvan zelfs gelovigen niet zijn vrijgesteld. Het is een verlangen en een voorgevoel dat het toch niet zo kan eindigen. Paulus beschrijft het als volgt:

“Want ik ben van mening dat het lijden van deze tijd de heerlijkheid die in ons geopenbaard zal worden, niet waardig is. Want de voorafschaduwing van de schepping wacht op de onthulling van de zonen van God.”
Rom 8:18-19

Paulus kijkt vooruit en weet dat God alles in Zijn handen heeft. Nergens beschrijft hij een strijd tussen goed en kwaad, alsof we Satan de heerschappij moeten ontnemen zodat God kan winnen. De apostel spreekt over een zekerheid. Hij “verwacht” dat er dingen zullen veranderen. Hij vertrouwt erop dat de huidige situatie zal worden opgelost en verlost.

Terwijl hij vol vertrouwen op God verlossing verwacht, is er geen vertrouwen van de rest van de wereld, maar wel een “voorgevoel”. Mensen verlangen naar een oplossing. Hollywood en Bollywood beschrijven dit verlangen en voorgevoel in veel bioscoopfilms. Als je vanuit dit perspectief naar de thema’s van de films kijkt, kun je gemakkelijk de verhalen herkennen die over verlossing spreken, over een gelukkig einde. Deze zijn misschien niet helemaal echt vanuit een menselijk perspectief, maar toch komt het overeen met het verlangen en het voorgevoel dat alomtegenwoordig is in de wereld. Daarom spreken deze bioscoopfilms veel mensen aan.

Paulus schrijft echter nog meer in de Brief aan de Romeinen:

“Want de schepping werd ondergeschikt gemaakt aan de ijdelheid (niet vrijwillig, maar omwille van de ondergeschikte) in de verwachting dat ook de schepping zelf bevrijd zal worden uit de slavernij van het verderf tot de vrijheid van de heerlijkheid van de kinderen van God.”
Rom 8:20-21

Hier vermeldt de apostel dat de schepping niet vrijwillig in deze hachelijke situatie terecht is gekomen. Het was eerder Gods werk dat de huidige situatie tot stand bracht. Het gebeurde “niet vrijwillig, maar omwille van de ondergeschikte”. Voordat er verontwaardiging komt, gaat de apostel verder en schrijft dat dit alles gebeurde in een bepaalde “verwachting” en met een bepaald doel voor ogen. De schepping zelf zal bevrijd worden van de afhankelijkheid van vergankelijkheid. Het doel voor de schepping is duidelijk: zij moet bevrijd worden tot de “vrijheid van de heerlijkheid van de kinderen van God”. Of met andere woorden, zoals de gelovigen gaan, zo gaat de rest.

Paulus ziet de huidige status van de wereld als tijdelijk. In geloof zien we dit en kunnen we erop rekenen. Maar we moeten onze ogen rustig over de horizon laten dwalen, zoals Paulus laat zien. Vertrouwen stopt niet bij de “geredden” van de huidige tijd, maar omvat de hele wereld. Er is een uitzicht en een verlossing voor de hele wereld. Dan gaat de apostel verder:

“Want wij weten dat de hele schepping tot nu toe met ons kreunt en worstelt. Maar niet alleen zij, maar ook wijzelf, die de eerstelingen van de Geest hebben, zuchten in onszelf, in afwachting van de staat van het zoonschap, de bevrijding van ons lichaam. Want op deze verwachting zijn we gered.”
Rom 8:22-24

We zitten allemaal in hetzelfde schuitje, de schepping en wijzelf. Wij delen die verwachting. We weten zelf dat we gered zijn door deze verwachting. De schepping weet het nog steeds niet precies, maar heeft wel een voorgevoel.

Niemand is goed behalve de Ene

Een dualistisch beeld van God wordt nergens in de Bijbel onderwezen. God heeft de leiding. Hoewel Satan de “god van deze eon” wordt genoemd (2Cor 4,4), kenmerkt dit alleen deze tijd. Maar God Zelf blijft boven dit alles staan en wordt “Koning van de Aeonen” genoemd (1Tim 1:17). Hij heerst over alle eonen (tijdperken).

De Bijbel maakt onderscheid. Het ontkent dualiteit niet, maar maakt duidelijk dat niet God zelf, maar alleen deze wereld dualiteit kent. Dus hoewel dualiteit erkend wordt in de schepping, is er geen dualistisch beeld van God. God staat boven alles. Hij is de oorsprong en het doel van alle dingen en draagt alles. Een dualistisch beeld van God lijkt God voor te stellen als een deel van de schepping.

Ons begrip van God kan vertroebeld zijn. We lezen over zo’n situatie in de evangeliën wanneer Jezus in gesprek gaat met een “meerdere”:

Toen vroeg een overste Hem: “Goede Meester, wat moet ik doen opdat ik eeuwig leven krijg? Maar Jezus antwoordde hem: “Wat noemt u Mij goed? Niemand is goed behalve de Ene: God.”
Luk 18,18

Jezus verwerpt dat Hij een “Goede” Leraar is. Want er is er maar Eén goed, namelijk God zelf. Laten we hier op het verschil letten:

Jezus zegt niet: God is alleen maar goed.
Jezus zegt: Alleen God is goed.

Dat is een enorm verschil. Echt goed, in absolute zin, is alleen God. Jezus is niet God – dat komt hier ook naar voren. Anders slaat de verklaring nergens op. Alleen God is goed. Maar dat betekent niet dat God “alleen maar goed” is. We moeten een duidelijk onderscheid maken tussen de twee gedachten.

Het wijdverspreide idee dat God alleen iets te maken heeft met het goede is ongedifferentieerd en gewoon verkeerd. Hij is de oorsprong van alle dingen en niet alleen van de “goede” dingen. Jezus wijst erop dat Hij niet God is. De Allerhoogste moet hem niet “verafgoden”. Alleen God zelf is echt goed. We moeten God kennen. Daar is de correctie.

God schept het kwaad

Het idee dat God “alleen maar goed” is, is een typische uitwas van de christelijke theologie. In het Jodendom wordt dit heel anders gezien. Hier verwijst men graag naar Jesaja, die de volgende woorden schrijft:

“Ik ben YHWH Elohim, en er is niemand anders! Buiten Mij is er geen Elohim! Ik omgord jullie, maar jullie kennen Mij niet.
Opdat zij weten, zij van de opgaande zon en zij van het westen, dat er niemand is dan Ik:
Ik ben YHWH Elohim, en er is niemand anders!
Het Ik vormt het licht en creëert het donker,
het goede veroorzaken en het kwade creëren,
Ik, YHWH Elohim, maak dit alles.”
Jesaja 45:6-7

In het Jodendom is de opvatting dat God het kwaad schiep wijdverspreid. Dit is geen mening, maar een verwijzing naar Jesaja. Dit wordt zelden erkend in het christendom. Maar dat heeft te maken met het beeld van God dat iemand voor zichzelf heeft geschapen. De Bijbel is beslist veelzijdiger en gedifferentieerder dan iemands eigen theologie of traditie. Het woord voor “scheppen” is hier hetzelfde als het woord dat gebruikt wordt voor de schepping van hemel en aarde (hb. bara).

Is God alleen maar goed?

Deze vraag kan nu op een meer gedifferentieerde manier worden beantwoord: Alleen God is goed, maar Hij heeft ook het kwaad geschapen. Dit gaat over de goddelijkheid van God, vergelijkbaar met wat Job moest ervaren. Toen Job met God rotzooide, moest hij veronderstelde beelden over God corrigeren. Hij moest de goddelijkheid van God kennen. Job rapporteert vervolgens:

“En Job antwoordde de HEERE en zeide: Ik heb geweten dat Gij tot alle dingen in staat zijt, en dat geen plan voor U onuitvoerbaar is. “Wie is hij, die zonder kennis raad verbergt?” Dus gaf ik mijn mening en begreep toch niets, dingen die te wonderlijk voor mij zijn en die ik niet wist. Luister en ik zal spreken! Ik wil u iets vragen en u zult het mij laten weten! Ik had van horen zeggen van u gehoord, maar nu heeft mijn oog u gezien. Daarom verwerp ik mijn spreken en bekeer mij in stof en as.”
Job 42:1-6

Het is absurd om God alleen met het goede te associëren. Ongetwijfeld zijn licht en liefde kenmerken van zijn wezen. God is niet wraakzuchtig. Maar dat betekent niet dat Hij niet verantwoordelijk is voor het kwaad. God zelf is niet slecht, maar Jesaja getuigt dat Hij het kwaad heeft geschapen. Dat moeten we eerst internaliseren.

Iedereen die gelooft dat God niets met het kwaad te maken heeft, heeft geen God die deze naam waardig is.

Mensen reageren vaak geïrriteerd als je over deze gedachten begint. Dit past helemaal niet in hun eigen begrip van God. Er zijn ook allerlei theorieën naar voren gebracht, van de val van Satan tot de erfzonde en die andere doctrines, zodat de kwestie van de uiteindelijke verantwoordelijkheid terzijde geschoven kan worden. Maar het kan heel eenvoudig worden samengevat: Iedereen die gelooft dat God niets met het kwaad te maken heeft, heeft geen God die die naam waardig is.

Het is daarom verbazingwekkend dat veel christenen aan de ene kant belijden dat God boven alles staat, maar tegelijkertijd over Satan spreken alsof hij de anti-God is, een tweede God die als het ware de buit van de “echte God” afpakt. Dit heeft niets te maken met het Bijbelse beeld van God. Als God “God” is, dan is Hij alleen boven alles, dan is Hij alleen goed, dan brengt Hij alleen alles tot een einde.

Echt vertrouwen in God begint daar.

Verdieping

Deze korte inleiding tot een complex onderwerp vermeldt niet alle aspecten en beantwoordt niet alle vragen. Daar ging het ook niet om. Sommige Bijbelpassages heb je hier misschien voor het eerst gelezen. De uitspraken zijn in overeenstemming met de hele Schrift. Waar gaat deze kwestie eigenlijk over? Het gaat over ons begrip van God en ons vertrouwen in God. Als God werkelijk verantwoordelijk is voor alles zonder uitzondering, wat verandert dat dan?