“En de HEERE zeide tot de satan: Hebt gij acht geslagen op mijn knecht?
Baan? Want er is niemand zoals hij op aarde – een man zo rechtschapen en oprecht, die God vreest en het kwade schuwt! En nog steeds houdt hij vast aan zijn gerechtigheid. En toch had jij mij tegen hem opgezet, om hem zonder reden te verslinden”.
Hoi 2,3

Willekeur of wijsheid?

We horen niet graag dat God iemand “zonder reden” “verslindt”. Dit veroorzaakt ongemak. Zo’n uitspraak kan onder onze huid kruipen als we niet zeker weten of God echt aan het werk is, of Hij er echt is, en als Hij er zou zijn, of Hij dan ook echt naast me staat. Veel mensen hebben een gespleten relatie met God. Mocht hij nu iets doen “zonder reden”, dan is de begrijpelijke reactie om eerst gillend weg te rennen.

Want klinkt dit “zonder reden” ook niet een beetje als “willekeur”? Kan ik er zeker van zijn dat Hij voor me zal zorgen? Of kan hij zijn houding tegenover mij veranderen? Zonder reden – we begrijpen al snel dat dat oneerlijk is.

Dit zijn precies de kwesties waar het om draait in het boek Job. Het gaat over het lijden in deze wereld, dat helemaal niet rechtvaardig is. En diep, natuurlijk, over een lijden dat er in de eerste plaats is, dat ons allemaal op de een of andere manier raakt. We willen geen lijden. De meeste mensen verlangen naar leven en harmonie. Lijden maakt ons van streek. Lijden brengt vragen voort, ook vragen aan God.

Er wordt aangenomen dat het boek Job het eerste Bijbelboek is dat werd geschreven. Anderen plaatsen het boek echter veel later in de geschiedenis. De tekst lijkt echter stevig ingebed in de wereld van die tijd, zowel wat betreft locaties als begrip van lijden. Het boek Job behandelt centrale vragen over het mens-zijn, vooral vragen over lijden. Deze vragen zijn tijdloos.

Hoe we de wereld zien

Waarschijnlijk stond niemand Job zo na als zijn vrouw. Ze deelt echter niet de vrees voor God die hemzelf kenmerkt. In Jobs donkere uur ziet ze haar man aan het einde van zijn godsvrucht en verklaart ze zijn geloof in God nietig:

“Houd je nog steeds vast aan je perfectie? Vervloek God en sterf!”
Hoi 2,9

Hierop antwoordt Job:

“Zoals een van de dwaze vrouwen spreekt, zo spreek jij.”
Hoi 2,10

Met deze dwaasheid geeft Job de goddeloosheid van zijn vrouw aan. Vergelijk Psalm 10:4, Psalm 14:1, Psalm 53:2. Uit deze andere teksten kunnen we gemakkelijk opmaken dat dit ook in andere tijden een probleem was. De houding van Jobs vrouw staat daarom niet op zichzelf.

Er zijn verschillende manieren waarop we met deze wereld en met ons leven kunnen omgaan. Maar de mensen die ons dierbaar en dierbaar zijn, delen niet altijd het besef dat we zelf hebben. God kan ver weg lijken, zelfs voor heel godvrezende mensen. We kunnen God niet “voelen”, “zien”, “bellen” of “whatsappen”. We kunnen Hem niet rechtstreeks zien of ontmoeten zoals een mens in het donkere uur. Eerlijk gezegd heb ik God nog nooit ontmoet zoals ik mijn naaste kan ontmoeten. Veel van het geloof is “ongrijpbaar” in de beste zin van het woord. Dit is waarschijnlijk de reden waarom Paulus spreekt over een “geloofsmysterie” (1Tim 3,9).

Job is dus op een andere plaats in het geloof dan zijn vrouw. Er zit een tragedie in, maar ook een realiteit van deze wereld. Job bleef bij zichzelf en bij zijn herkenning en zag verder dan de huidige situatie.

Geloof is vertrouwen. Zelfs als ik God niet zie, reken ik erop dat Hij werkt en bestaat. Job had geen Bijbel. Zijn geloof was echter diep en oprecht. Hij vertrouwde op God. Aan het einde van het boek geeft Job toe dat hij God voorheen alleen “van horen zeggen” had gekend (Job 42:5). Toch geloofde hij, voor zover hij wist. Geen enkele hoeveelheid perfectie zal ons daar brengen. Hiervoor hebben we geen perfectie nodig. God vertrouwen is geen prestatie, maar de afstemming van het hart.

Job voelde zich niet gedwongen om God te vervloeken. Misschien is ook te zien dat Job zichzelf niet als slachtoffer van God zag. Hij stond niet in een dramadriehoek waarin hij God als de vervolger en zichzelf als het slachtoffer zag. Zelfs als er vragen komen, geeft hij God niet de schuld.

“En Hij zei tegen haar: Zoals een van de dwaze vrouwen spreekt, zo spreekt gij. Als we het goede van God accepteren, moeten we dan niet ook het kwade accepteren?
Job 2:10

God is God. Ik ben ik. God kan doen wat Hij wil, niet omdat Hij willekeurig is, maar omdat Hij God is en boven alles staat. God is van een andere orde. Dit is wat Job hier zegt: het goede en het kwade kunnen we uit Zijn hand nemen. Dit is niet omdat God boos is op jou of mij, maar omdat deze wereld vaak onbegrijpelijk is – maar God staat erboven.

Wat Job en zijn vrouw onderscheidt, is de mogelijkheid om het leven anders te zien. Hoewel Job lijdt, heeft hij de moed om God gewoon God te laten zijn, terwijl zijn vrouw in het hier en nu en in het zichtbare denkt. Geloof ziet verder.

Hier kunnen we ook denken aan de woorden van Paulus die schrijft – nu met betrekking tot de kerk:

“Ook wijzelf, die de eerstelingen van de Geest hebben, zuchten in onszelf, verwachtende de aanneming tot zonen, de verlossing van ons lichaam. Want op deze verwachting zijn wij gered. Maar een verwachting die we zien, is geen verwachting, want wat iemand ziet, verwacht hij dan nog? Maar als we verwachten wat we niet zien, wachten we er met volharding op. Op dezelfde manier helpt de Geest ook onze zwakheid…”
Rom 8:23-26

Job zag ook niets. Zijn ervaring was schrijnend. Toch zag hij niet alleen zichzelf, maar hij zag een grotere werkelijkheid. Geloof heeft niets te maken met het ontkennen van een huidige behoefte, maar met de vraag of je jezelf ook op een andere manier kunt zien. Deze mogelijkheid wordt ons gegeven door de vooruitziende blik van de Schrift. Het voorbeeld van Job geeft ons niet alleen een glimp van Gods activiteit, maar ook van onze eigen innerlijke levenshouding, die we kunnen cultiveren. Geloof geeft een vooruitziende blik omdat het gebaseerd is op vertrouwen in God, ongeacht wat er gebeurt.

Ongegrond

Maar hoe moet dit “zonder reden” begrepen worden? Wij verzinnen onze eigen gedachten, maar zijn dit de gedachten van de mensen in Jobs tijd? Dit gaat over een keer stilstaan, zodat ik het kan begrijpen. Het boek Job ontstond niet uit mijn situatie, maar uit zijn situatie. Als ik wil begrijpen waar dit “zonder reden” over gaat, zijn mijn eigen gedachten niet genoeg. Ik moet Job voor zichzelf laten spreken. En we moeten God zelf aan het woord laten. Het gaat om luisteren zonder overhaaste conclusies te trekken.

Jakobus vatte het boek Job samen en schreef: “U hebt gehoord van de volharding van Job en de voleinding van de Heer gezien, want de Heer is vol innerlijke ontferming en barmhartigheid” (Jakobus 5:11). De conclusie van de Heer, dat wil zeggen, hoe God aan het einde met Job omging, is cruciaal. De conclusie is vol van diep medeleven. Jobs lot werd omgedraaid (Hi 42). Het “zonder oorzaak” uit het begin wordt meer dan goedgemaakt door de conclusie (vgl. Rom 8:18).

Satan bedoelde met zijn beschuldiging dat Jobs rijkdom en gezondheid de “reden” was voor zijn vrome leven. In de volgende hoofdstukken komen de vrienden van Job aan het woord. Ze denken dat Job zelf “aanleiding” gaf voor God om hem te laten lijden. Maar dit is allemaal niet van toepassing. Er zijn geen redenen voor wat hier is gebeurd. Job deed niets verkeerd. Het was echt “zonder reden”, zegt God zelf.

“Zonder reden” is daarom geen willekeur van God. Job heeft geen aanleiding gegeven tot oordelen of veroordelingen. Job heeft er niets mee te maken. Het was zonder reden, neutraal gesproken. God spreekt Job vrij met deze woorden. Hij neemt geen afstand van hem, maar staat hem juist bij! Job’s lijden had hij niet zelf veroorzaakt. Ze waren niet zelfgemaakt. Op dit moment is Job echter nog steeds in volle nood en weet hij waarschijnlijk niet wat hij nu moet doen.

De belangrijkste vragen

Het boek Job moedigt ons aan om de essentiële vragen te stellen. Het boek staat bol van de vragen. Het is het vragenboek bij uitstek. Vragen stellen is belangrijk. We kunnen niet alles weten en we hoeven ook niet alles te weten. Maar wie vragen stelt, heeft meer kans om antwoorden te krijgen. Vragen stellen is ook een manier om met het lijden in de wereld om te gaan.

Eén realisatie kan zijn dat God werkelijk God is. Hij hoeft niet te denken of te handelen zoals wij. Hij is niet onbetrokken bij het lijden van deze wereld en herkent Job heel goed. Jobs situatie wordt echter niet plotseling verbeterd. God biedt geen pleisters voor de wond, geen symptoombestrijding op afroep. Soms is lijden echt dat: lijden. Dit brengt ons bij de realiteit.

Maar we staan ook in een geschiedenis. Laten we afwachten wat er verder gebeurt: het verhaal van Job, ons verhaal, Gods verhaal met deze wereld. Sommige dingen zijn groter dan we in eerste instantie denken.

Uitwisseling

• Begrijp je God?
• Begrijp je jezelf?
• Wat wil je verduidelijkt hebben?
• Ken je het lijden uit eigen ervaring?
• Handelt God zonder reden? Hoe weet je dat?