Zijn vrije gemeenten sektes? En hoe maak ik onderscheid tussen religieuze stromingen? Er hangt vaak een ongemakkelijk gevoel in de lucht als het over vrije kerken gaat. Soms is het gewoon onzekerheid omdat men het fenomeen “vrije kerk” niet kan classificeren. Anderen hebben zelf ervaringen opgedaan, zijn te gast geweest in een vrije kerk, hebben een dienst bijgewoond of kennen deze of die mensen die zelf naar vrije kerken gaan. Voor veel mensen is dit enigszins ondoorzichtig. Dus wat zijn vrije kerken en wat onderscheidt ze van “normale” kerken en hoe verschillen ze van sekten?

Secties

Sektes worden gekenmerkt door bepaalde kenmerken. Een gemeenschap kan daarom alleen als sekte geclassificeerd worden als de kenmerken van een sekte aanwezig zijn. Maar wat is een sekte? Voor een actuele definitie kun je het beste informatie zoeken op bekende websites die informatie geven over religies en sekten.

Vrije kerken

Vrije kerken zijn geloofsgemeenschappen die vrij zijn van de staatsbanden van de nationale kerken. De term “vrije kerk” zegt daarom eerst iets over het type organisatie. Meestal komen vrije kerken voort uit de kerken van de Reformatie, of staan op zijn minst gedeeltelijk in die traditie. Er zijn echter ook vrije groepen met een katholieke achtergrond. Net zoals er veel kerken zijn, zijn er ook veel vrije kerken.

Vrije kerken verschillen echter op andere manieren van nationale kerken. Iemand wordt geen lid van een vrije kerk door geboorte, maar door een persoonlijke beslissing. Daarom worden vrije kerken meestal goed bezocht, omdat de persoonlijke band en het persoonlijke geloof een hoge waarde hebben. Bovendien kennen veel vrije kerken geen gedetailleerde liturgie in de dienst, maar vieren ze eerder de indruk van een spontaan en levendig proces. Deze levendigheid in de viering is voor veel mensen erg aantrekkelijk.

Kerken

Elke kerk begon ooit als een vrije kerk. Toen Jezus en de apostelen op aarde rondliepen, waren er geen kerken in de moderne zin van het woord. Er waren huiskerken, plaatselijke samenkomsten en dergelijke. Er waren rondreizende leraren zoals Apollos (Handelingen 18:24-28) of apostelen zoals Paulus die de wereld introkken met een evangelie van Gods genade en mensen vertelden over de verbluffende liefde van God die zichtbaar werd in Christus Jezus. Overal waar mensen reageerden, ontstonden geloofsgemeenschappen.

Pas na verloop van tijd werden deze geloofsgemeenschappen dogmatisch gestold, werden ze instellingen en, met brede erkenning, populaire kerken. De volgende stap was dan in de 4e eeuw naar de staatskerk (312 AD, Constantijn). Dit was een ontwikkeling in de richting van een machtsstructuur die de identiteit van een land of cultuur kon worden, zelfs als de persoonlijke band ontbrak. Het oorspronkelijke karakter ging dus grotendeels verloren, wat ertoe heeft geleid dat veel mensen in de afgelopen 2000 jaar op een andere manier zijn gaan samenleven buiten de staatskerk.

In veel kerken vandaag de dag is traditie als het ware het uiterlijke kader waarbinnen geloof en vertrouwen in God zich kunnen ontwikkelen, terwijl in vrije kerken geloof en vertrouwen in God worden gezien als het startpunt voor gemeenschap. Het uitgangspunt en de aanpak zijn verschillend, maar de kern kan hetzelfde zijn en blijven. In beide gevallen gaat het om uitingen van christelijke identiteit. Een persoonlijk geloof is echter niet voor iedereen een kenmerk van een “christen”.

Wanneer is iemand een christen?

  • Voor sommigen is iedereen die in een “christelijk” land is geboren al een “christen”.
  • Voor anderen is iedereen die in een kerk gedoopt is (lid van een nationale kerk) een christen.
  • Voor anderen is degene die zichzelf op deze manier ziet een christen (individualisme zonder een bepaald stempel).
  • Voor sommigen ben je pas een christen als je erkent dat God zich met jou en mij heeft verzoend door Jezus Christus en we op die boodschap reageren met een persoonlijke levensovergave.
  • Voor sommigen ben je alleen een christen als je tot deze of gene denominatie behoort (de rest is verloren)
  • Voor sommigen is “Christen zijn” synoniem aan “spiritualiteit” (wat niet noodzakelijkerwijs iets met Christus te maken heeft).
  • Voor anderen is “christen zijn” een etiket dat op hen is geplakt en waar ze zo snel mogelijk vanaf willen (de last van traditie).
  • Voor sommigen is “Christen zijn” een gevoel dat voortkomt uit Gods roeping.

Misschien vind je andere “meningen” over wat een christen precies is. Het is typerend voor vrije kerken dat iemand niet “in het geloof geboren kan worden”. Het blijft altijd een persoonlijke beslissing die voortkomt uit een ervaren vertrouwen in God en gebaseerd is op het goede nieuws van Jezus Christus. Dit is echter geen uniek verkoopargument van een vrije kerk, want mensen die zich in deze beschrijving herkennen zijn ook te vinden in landelijke kerken, in huiskerken en buiten deze instellingen. Levend geloof leeft niet uit of in een bepaalde lade. Levend geloof verwijst naar mensen die een relatie hebben, niet naar mensen die ergens lid van zijn.

Een gemeenschap heeft meestal een gemeenschappelijke basis en een gemeenschappelijk zelfbeeld. Zo werkt de wereld. Het kan problematisch worden als dit zelfbeeld zich ontwikkelt tot een sektarische oriëntatie.

Wanneer wordt een gemeenschap een sekte?

Kerken noch vrije kerken zijn a priori sekten. Maar net als elke andere gemeenschap kunnen zowel kerken als vrije kerken sektarische trekken aannemen. Dit hangt vooral af van de mensen die actief zijn in een bepaalde gemeente of kerk en van de leringen die als fundamenteel worden beschouwd.

In de reeds genoemde folder staan veel punten die tot voorzichtigheid manen: Afpersing van leden, beloften van genezing, discriminatie, bedreigende berichten, egalitarisme en exclusiviteit, leiderscultus, geheime leer, verbreken van contact, verbod op kritiek en andere. Als een of meer van deze punten van toepassing zijn, is voorzichtigheid geboden.

Ik heb al deze punten ergens eerder gezien, maar ik heb ook veel uitstekende gemeenschappen ontmoet die werden geleid door mensen met visie en een open levenshouding. Er zijn geen gemakkelijke antwoorden.

Kenmerken van een gezonde gemeenschap

  • Een gezonde gemeenschap leidt tot volwassenheid van de leden (vgl. Ef 4:11-16). Leden worden geleid naar vrijheid en onafhankelijkheid.
  • De wereld is complex en er zijn geen gemakkelijke antwoorden. De gemeenschap is bindend in de zin van “zorgzaam, gastvrij, verantwoordelijk, medelevend, ondersteunend, gemeenschappelijk” maar leidt niet tot afsluiting maar eerder tot openheid.
  • Er wordt een identiteit gepromoot die ook bestand is tegen confrontaties met andersdenkenden. Er vindt zelfreflectie plaats en er zijn geen taboeonderwerpen.
  • Je bent je bewust van je eigen inprenting en beperkingen en kunt deze zien als gedeeltelijke realisaties.
  • De mens kan zijn eigen begrip met anderen delen en is ook bereid om van anderen te leren. Dit soort gemeenschap is noch elitair noch segregerend. Er vindt geen (religieus, emotioneel, etc.) misbruik plaats, maar:
  • Mensen worden bevestigd in hun mens-zijn en gesterkt in hun vertrouwen in God.

Kenmerken van sektarische dwalingen

  • Een sektarische gemeenschap leidt tot onvolwassenheid van haar leden.
  • Leden worden in afhankelijkheid geplaatst van gelovige doctrine en leiderschap.
  • Veiligheid bestaat in het vereenvoudigde wereldbeeld dat als absoluut wordt gezien.
  • De gemeenschap sluit zichzelf bewust of onbewust af en maakt onderscheid tussen de boze wereld buiten en de gezonde wereld binnen de gemeenschap.
  • Een confrontatie met andersdenkenden wordt als bedreigend ervaren en zwart-witdenken vervangt een kritisch onderzoek van zichzelf, de gemeenschap en de wereld.
  • Leden gaan zo op in het leven van de congregatie dat het in feite is alsof ze van al het andere afgesneden zijn.
  • De gemeenschap kan in het begin een soort “surrogaatfamilie” worden , maar het kan ook een vervangend universum worden voor de echte wereld, waar zelfs vriendschappelijke en familierelaties onder kunnen lijden.

Een gemeenschap kan alleen een sekte worden als de mensen zelf eerst sektarisch gaan denken. Manipulatie wordt voor dit doel gebruikt, niet zelden onder het voorwendsel van “God wil het zo”. Spiritueel misbruik maakt gebruik van de vermeende aura van de Allerhoogste. De ziel wordt gemanipuleerd en de geest wordt gekaapt. Wie zich er niet resoluut tegen verzet, vervalt gemakkelijk in de roes van de gemeenschap. Het opgeven van volwassenheid is het begin van het einde.

Het mysterie van geloof

Er moeten kritische vragen worden gesteld. Want dat zou een uiting van gezond zelfvertrouwen zijn. Je kunt kijken naar de doctrine, de gewoonten, de leiderschapsstijl, de taken, het uitzicht en de verantwoordelijkheid van de gemeenschap. Het doel kan niet kritiek op zich zijn, maar eerder het bevorderen van een verenigend leven, van levendigheid, van het vormgeven van een duurzame openheid. Wat daar niet toe leidt, kan zonder meer ter discussie worden gesteld. Vrijheid komt niet vanzelf, maar alleen door er bewust “in te staan” (Gal 5:1).

Degenen die nog steeds moeite hebben met een levend geloof, kunnen misschien niet alles begrijpen wat er in een geloofsgemeenschap gebeurt. Dus zelfs als je dingen van buitenaf bekijkt, is er niet alleen zwart en wit. Het onderscheid is echter veeleisend als je als buitenstaander je eigen mening probeert te vormen. Hoewel je het goede en het minder goede duidelijk moet kunnen zien, kan de inhoud van het geloof zelf, van het vertrouwen in God en het vertrouwen, vreemd blijven. Maar een nieuw begrip begint met de inhoud van geloof, vertrouwen in God en vertrouwen. Dit gaat over de kern van het goede nieuws zelf, dat in ons leven wil spreken.

Zo spreekt de apostel Paulus tot zijn medewerker Timoteüs over het “geheimenis van het geloof” (1Tim 3:9). Dit algemene “geheimenis van het geloof” moeten de dienaren van de kerk in een zuiver geweten bewaren. Dit heeft niets te maken met geheimhouding, noch met een afstandelijk wereldbeeld. Het heeft meer te maken met de nuchtere geloofshouding die Paulus als kenmerk benadrukt. Dienaren moeten een uitstekend getuigenis hebben, zelfs van mensen buiten de kerk (1Tim 3,7) en mensen moeten zich “bewijzen” voor een taak (1Tim 3,10). Nuchterheid en gezond verstand zijn kenmerken van een gezond geloof (1Tim 3,11 en 2Tim 1,7). Hierin bewijst het mysterie van het geloof zichzelf. Het kan niet worden beoordeeld, alleen begrepen. Het kan gedeeld worden, maar niet volledig verklaard, net zo min als een levende relatie volledig verklaard kan worden. Maar je kunt wel een relatie hebben.

Levend geloof is de beste bescherming tegen sektarisch denken. Voor buitenstaanders is het misschien moeilijk te begrijpen, maar omgaan met levenskwesties in het licht van Gods genade geeft kracht, vertrouwen en een vooruitziende blik. Een dergelijk geloofsbegrip inspireert de menselijke conditie en stelt ons in staat om in de wereld te leven, misschien met onze eigen nieuwe waarden. Dit moet dan niet verward worden met een sekte. Een sleutel kan in dit onderscheid liggen:

  • Degenen die een debat toestaan, vergemakkelijken en bevorderen mogen niet sektarisch zijn
  • Degenen die een debat verhinderen, blokkeren en tegenwerken zijn al sektarisch.

Wat als het inderdaad sektarisch is?

Sektarische gemeenschappen of sektarische opvattingen kenmerken zich meestal al door zichzelf van anderen te isoleren. Er zit maar één ding op: blijf uit de buurt van deze uitzichten. Het is geen kwestie van wegblijven van een “vreemde doctrine” of uitsluiten wat slechts onbekend is, maar van het bewaren van een gezonde afstand tot “sektarisch gedrag“. Degenen die zich zorgen maken, kunnen zichzelf controleren, de gemeenschap controleren, hulp zoeken bij anderen, zichzelf informeren. Dat zou een gezonde houding zijn. Als dit niet wordt getolereerd of aangemoedigd, ontstaat er een tastbaar probleem. De eerder genoemde website relinfo.ch biedt een goede oriëntatie voor veel vragen.

Traumatisering door religie

Sektarisch denken heeft gevolgen. Degenen die deel uitmaken van geloofsgemeenschappen die beweren de absolute waarheid in pacht te hebben, hebben het levende geloof ingeruild voor ideologie. Dit heeft verwoestende gevolgen. Veel mensen zijn hierdoor religieus getraumatiseerd. Dit gebeurt ook (maar niet alleen) in vrije kerken. In het Engels is hier de term “Religious Trauma Syndrome” (RTS) bedacht. Zie bijvoorbeeld: Reis Vrij.

De dreiging van de hel, zwart-wit denken en dergelijke laten diepe sporen na in de gedachten van veel mensen. Er is weinig meer te voelen van vrijheid in Christus. Je verliest het contact met jezelf, vrije besluitvorming wordt moeilijk en je staat voortdurend onder druk van de gemeenschap. De doctrine is dogmatisch verankerd en het leven moet worden aangepast.

Zij die uit deze wereld breken ervaren bevrijding. Hiermee is slechts een deel van de bevrijding bereikt. Vrij worden in geloof betekent ook je eigen weg vinden, je opnieuw laten leiden door Gods genade – zonder dwang en dogma’s, maar gesteund door Gods roeping. Dit kan zeker worden gerechtvaardigd met de Bijbel. Want de Bijbel zelf is niet sektarisch, net zomin als de mensen die erin beschreven worden. Ze zijn volledig menselijk en hebben een levend geloof, zonder aanspraak te maken op perfectie. Zoals Paulus het bijvoorbeeld zegt:

“Ik beschouw mezelf nog niet als iemand die het begrepen heeft. Maar ik doe één ding: ik vergeet wat achter me ligt en reik uit naar wat voor me ligt. Zo jaag ik het doel na, de prijs van Gods roeping, boven in Christus Jezus. Mogen wij allen die nu volwassen zijn geworden dit voor ogen houden.”
Fil 3:13-15

Verdere bijdragen

Dit artikel verscheen voor het eerst in juli 2016. Dit is een herziening en heruitgave.

0