Leven volgens het plezierprincipe

Hedonisme is een kijk op het leven die levensvervulling ziet in plezierig en vreugdevol genieten. Simpel gezegd is alles ondergeschikt aan het genotsprincipe. In deze bijdrage ga ik uit van het populaire begrip van hedonisme: Het eigen genot staat centraal. Een hedonist is door zijn innerlijke oriëntatie altijd egocentrisch.

Een hedonist leeft voor genot, dat hij zelf wil ervaren. Hier valt zeker iets goeds uit te halen. Wie wil er lijden? Een hedonist streeft niet naar iets wat anderen niet willen. Iedereen wil het. Iedereen wil een leven zonder lijden, zonder stress, zonder verlies, zonder ziekte of dood. Het verschil is dat een hedonist het hele doel van het leven uitsluitend ziet in genot en alles ondergeschikt maakt aan dit genot – wat meer genot belooft heeft voorrang.

Niet “wat” een hedonist wil, maar “hoe” hij het wil kan al snel een probleem worden binnen relaties, opvoeding en werk, of in de gemeenschap. Leven volgens het genotsprincipe is niet echt. Hoe breng je meer verwijzingen naar de werkelijkheid in het spel?

Het gebed van Jabes

In het bijbelse verhaal is het verhaal van Jabes opmerkelijk. Hij vraagt God gewoon dat hij gezegend wordt en dat hij geen kwaad of pijn ervaart. “En God liet komen wat hij had gevraagd”, werd er nuchter gezegd.

“Jabes had meer aanzien dan zijn broers, want zijn moeder had hem Jabes genoemd, zeggende: ‘Met pijn heb ik hem gebaard. Maar Jabes had tot de God van Israël geroepen, zeggende: Dat Gij mij zegene en mijn kust vergrootte, en dat Uw hand met mij zou zijn, en dat Gij het kwaad van mij zoudt weren, opdat mij geen kwaad overkome. En God liet komen wat hij gevraagd had.”
1Kron 4,9-10

Was Jabes een hedonist? Nauwelijks. Hij deed wat ieder van ons had kunnen doen. Hij bad een eenvoudig gebed tot God en alle problemen waren opgelost. Nergens anders in de Bijbel lezen we over een vergelijkbaar gebed. Wat moeten we hiervan denken? Geen wonder: zo’n eenvoudig leven is niet langer interessant in de Bijbel.

De Bijbel is door en door nuchter in zijn beschouwing. Ook al werd Jabes onmiddellijk gezegend na een kort gebed, de dagelijkse realiteit is meestal anders. Dit is al in meer detail gepresenteerd in het artikel “Spirituele Zegen”. De Bijbel wijdt een heel boek aan het lijden van Job, maar slechts drie verzen aan het “perfecte” leven van Jabes.

Onze werkelijkheid staat waarschijnlijk dichter bij die van Job dan bij die van Jabes. Voor de meeste mensen is het leven veel complexer dan wat Jabes ervaart. Lijden wordt niet vervaagd in de Bijbel, maar moeilijke situaties worden steeds weer vervaagd. Hedonisme is een wereldbeeld dat dwars door de levenservaring van de meeste mensen heen loopt. Er is geen belofte dat we gespaard zullen blijven van alle lijden. Integendeel, we zijn volledig ingebed in deze wereld. Geloof is geen “methode” om aan lijden te ontsnappen.

Doorzettingsvermogen

De realiteit van het leven staat ons niet toe om plezier altijd op de eerste plaats te zetten. Er zijn situaties die tijd nodig hebben, zelfs als het “wachten” inspanning betekent. In deze context wordt in het Nieuwe Testament het woord “volharden” (Gr. hupomonê) gebruikt. Etymologie voert het woord terug op de twee elementen “onder” en “blijven”. Je kunt denken aan een last die je draagt en je blijft onder die last. Je rent niet weg, maar houdt vol.

Een hedonist kan een last weggooien omdat die onaangenaam is. Anderen houden echter vol. Ze blijven de last dragen omdat ze er de zin van inzien. Doorzettingsvermogen is niet prettig, maar wie geduldig is, kan er dingen mee bereiken die van grotere waarde zijn. Job is het voorbeeld bij uitstek:

“Van de volharding van Job hebt gij gehoord en de conclusie van de Heer gezien, omdat de Heer vol innerlijke ontferming en medelijden is.”
Jas 5:11

Paulus schrijft vanuit zijn levenservaring:

“We mogen zelfs in beproevingen roemen, wetende dat beproeving volharding teweegbrengt, maar volharding brengt proeftijd teweeg, en proeftijd brengt verwachting teweeg. Maar de verwachting laat ons niet beschaamd worden, want de liefde van God is uitgestort in onze harten door de Heilige Geest die ons gegeven is.”
Rom 5:3-5

Doorzettingsvermogen brengt proeftijd en proeftijd bevordert zelfverzekerde verwachtingen. Dit geeft het leven inhoud en richting. In Job zien we dat God alleen op tijd werkte en reageerde. Er was geen onmiddellijke bevrediging van genot. Een levensvervulling kwam later. Zelfs als Job dit niet meteen meemaakte, spreekt het boek (waarin we het hele verhaal lezen) over dit vertrouwen dat al het lijden op een dag door God rechtgezet zal worden. We lezen ook op andere plaatsen over deze volharding (2Cor 1,6; 2Thess 1,4; 2Tim 3,10 en andere).

Wanneer tijd ertoe doet

Het tijdsaspect is een belangrijk onderdeel. We kunnen volhardend wachten op iets dat nog in de toekomst ligt:

“… Want op deze verwachting zijn wij gered. Maar een verwachting waar een glimp van is opgevangen, is geen verwachting; want wat iemand glipt, verwacht hij dat nog wel? Maar als we verwachten wat we niet zien, wachten we er met volharding op.”
Rom 8:24-25

Volharding is ook uithoudingsvermogen. Paulus spreekt bijvoorbeeld over volharding in goede werken (Rom 2:7). Volharding is ook een eigenschap van geloof. Paulus bidt voor de Kolossenzen dat ze “mogen groeien in de kennis van God en gesterkt worden met alle kracht, naar de kracht van zijn heerlijkheid, tot alle uithoudingsvermogen en geduld, met blijdschap” (Kol 1:11).

Hetzelfde“hupomonê” wordt ook gebruikt in de betekenis van volharding wanneer Paulus getuigt over de Tessalonicenzen: “Onophoudelijk gedenken wij voor onze God en Vader uw arbeid in geloof, uw arbeid in liefde en uw volharding in het wachten op onze Heer Jezus Christus” (1Thess 1,3). Hiermee wijst Paulus erop dat we hier op aarde ook in verwachting van onze Heer leven. Er liggen nog dingen voor ons die we nog niet hebben. Er is de relatie met Hem die nog niet in alle opzichten vervuld is. Zo schrijft Paulus met andere woorden in Efeziërs:

“In Hem ook zijt gij die het woord der waarheid hoort, het evangelie van uw verlossing – in Hem ook zijt gij die gelooft, verzegeld met de Geest der belofte, de heilige (die een borg is van ons lot tot de verlossing van degene die ons is toegewezen) tot lof van zijn heerlijkheid.”
Ef 1:13-14

We zijn verzegeld met de Geest der belofte. Dankzij deze verzegeling is de belofte zeker. Maar we wachten nog steeds op de vervulling. En sommige dingen moeten we verwachten met doorzettingsvermogen. Volharding kan een diepgaande geestelijke houding zijn als Gods werk erin verwacht wordt. Doorzettingsvermogen is het tegenovergestelde van snel genoegen nemen omdat er iets beters wordt verwacht. Daarom kunnen we in bepaalde situaties stoppen onder de belasting. Dat is geen masochisme, maar realisme.

Doorzettingsvermogen is het tegenovergestelde van snel genoegen nemen omdat er iets beters wordt verwacht.

Het is niet het lijden dat verheerlijkt wordt, maar in de realiteit van deze wereld verwachten we Gods interventie op het juiste moment. Volharding is ook geen passiviteit, alsof je alleen maar werkeloos toekijkt, maar het is het bewust heroverwegen van Gods werk, waardoor de wereld in een ander licht komt te staan. Dit zorgt ervoor dat we actief anders in de wereld gaan staan, nu positief, vooruitziend, actief handelend.

Volharding is ook een teken van menselijke en spirituele volwassenheid – wanneer we kunnen inschatten of het goed en gezond is om iets langer in een situatie vol te houden.

Goedkeuring van de Schriften

De Bijbel bevat een schat aan beloften. Deze kunnen ons leven vormgeven. Paulus schrijft aan de Romeinen:

“Want al wat vroeger geschreven is, is tot ons onderricht geschreven, opdat wij door volharding en verzekering der Schriften vertrouwen zouden hebben.”
Rom 15:4-5

Als we ons doorzettingsvermogen combineren met de bemoediging die we uit de Schriften halen, geeft dat ons veel vertrouwen. Dit is het doel van volharding. Zij die volharden richten hun leven op iets groters en laten zich niet afleiden door onmiddellijke ervaringen.