In de Bijbel vinden we geen bewijs, maar getuigenis. Het zou enigszins aanmatigend zijn om onze lezing van de Schrift tot de enige en “absoluut juiste” visie te verklaren. Toch doen veel mensen het op die manier. Ook ik heb ooit op deze plek gestaan. Het is ongelooflijk ontnuchterend als ik me realiseer dat het enige wat ik uit de Bijbel kan lezen dit is: het staat in de Bijbel.

Dit relativeert de Bijbel niet, maar mijn beoordeling. Als een getuigenis kan het speciale kwaliteiten hebben, maar de bedoeling is niet om te bewijzen, het is om te getuigen. Dit verwijst naar de toepassing. De Bijbel is een samenvatting van vele getuigenissen. Daaronder zijn historische, poëtische en pastorale getuigenissen, evenals vele andere soorten. Ze worden gegeven als een getuigenis met het doel dat andere mensen – jij en ik – ervan leren.

De wederopstanding van Jezus wordt bijvoorbeeld niet bewezen in de Bijbel. Het wordt gezien. Ik zie de getuigenis als betrouwbaar, maar het is geen bewijs. De apostelen “waren getuige van zijn opstanding” (Handelingen 1:22). Getuigenis en bewijs zijn twee dingen die elkaar niet uitsluiten, maar iets anders bedoelen. Een getuigenis gaat over de betekenis van datgene waarover getuigd wordt. De context resoneert daar en de reden, net als het doel. Bewijs gaat over de vraag “Kan ik dit vandaag empirisch bewijzen?”. Dat is iets anders. Een getuigenis wil een effect hebben op de luisteraar, hem als het ware meenemen in het verhaal.

Dus kan ik iets “bewijzen” met de Bijbel? Nee. Maar ik kan wel zeggen dat de Bijbel “getuigt” van dit of dat. Wat dit getuigen dan inhoudt, moet zorgvuldig overwogen worden in elke context.

Fictie en waarheid

Wat ik geloof heeft een reden. De reden kan in de Bijbel liggen. Is dat bewijs dan? Nee, dat is ook geen bewijs. Het vormt echter wel de basis voor mijn begrip. Als ik op deze Bijbel vertrouw, geef ik daarmee aan dat ik op het getuigenis vertrouw. Dat ik dit doe, heeft te maken met mijn ervaring, waardoor de woorden voor mij betekenisvol lijken, en – als je er ruimte aan wilt geven – met de werking van Gods Geest, die de woorden van de Bijbel in mij begrijpelijk maakt en mij uitnodigt in de relatie met God.

Nu zijn er ook veel aannames over de Bijbel en over de betekenis van Christus, over de kerk, over geloof. Veel hiervan is ook klinkklare onzin. Niet elke religieuze beweging is per definitie goddelijk. Niet elk vroom gedrag is door God bedoeld en niet elke traditie heeft iets te maken met de Bijbel. Dit is zelfs niet waar als men verbaasd is om te horen dat sommige dingen niet in de Bijbel staan, maar ze moeten wel geloofd worden.

Iedereen die serieus met de Bijbel wil omgaan kan er belang bij hebben om onderscheid te maken tussen poëzie en waarheid. Poëzie zou dan het verzamelen van menselijke ideeën over de Bijbel zijn, terwijl waarheid al duidelijk gegrond zou moeten zijn in Bijbelse uitspraken. Het gaat er niet om de waarde van tradities te verminderen, maar alleen om kritisch te kijken wanneer ze worden opgelegd aan de gelovigen met een aanspraak op absoluutheid. Waarheid is wat ik hier de basis noem. Het moet niet worden verward met “interpretatie”.

Fictie en waarheid dus, of: Wat staat er in de Bijbel en wat niet? Het gaat om een onderscheid. Dit is echter slechts een hulpmiddel om tot de kern van de zaak door te dringen. Als ik de Bijbel wil begrijpen, moet ik eerst de Bijbel kennen en dan ook in staat zijn om het kaf van het koren te scheiden, namelijk om gedachten “over” de Bijbel te scheiden van gedachten “uit” de Bijbel.

Wat is geschreven

In de Eerste Brief aan de Korintiërs schrijft Paulus:

“Dit nu, broeders, heb ik als een stijlfiguur voor u toegepast op mijzelf en Apollos, opdat u in ons leert niet verder te denken dan wat geschreven staat, opdat u niet opgeblazen wordt.”
1Cor 4,6

Wat geschreven staat moeten we overwegen. Maar als we fantasieën gaan koesteren die verder gaan dan dat, dan begeven we ons op glad ijs. Degenen die zich desondanks op de borst kloppen vanwege vermeende “speciale bevindingen” zijn “opgeblazen”. Geloof is altijd nuchter. De Bijbel is nuchter.

Al een hoofdstuk eerder waarschuwde de apostel:

“De Heer kent de conclusies van de wijzen, dat ze nietig zijn.”
1Cor 3,20, vgl. Ps 94,11

Het is geen teken van kracht om in fantasieën te vervallen. In Romeinen schrijft Paulus als volgt aan de gemeente:

“Maar let op de zwakken in het geloof, maar niet op het oordeel van gevolgtrekkingen.”
Rom 14:1 e.v.

Nu zijn er natuurlijk veel christelijke gemeenschappen en kerken die voortbouwen op traditie. Bescheidenheid is hier aan de orde van de dag: niemand komt helemaal weg zonder traditie of interpretatie. Maar we kunnen ons wel afvragen hoe traditie en de Bijbel zich tot elkaar verhouden. Sommigen zullen zeggen dat de Bijbel slechts het beginpunt was en dat de Kerk sindsdien de verklaringen heeft ontwikkeld. Weer anderen zien traditie en de Bijbel als complementair aan elkaar. Je kunt de Bijbel dus niet interpreteren zonder traditie. Anderen – waaronder ikzelf – proberen de Bijbel in hun eigen licht te zien. De Bijbel heeft dan zijn eigen getuigenis, die niet vertroebeld mag worden door traditie. Als ik zelf een discrepantie zie tussen de Bijbel en traditie of doctrine, dan probeer ik altijd te accepteren wat de Bijbel zegt, terwijl ik traditie en doctrine voorlopig in quarantaine houd.

De uitdaging, vooral voor evangelische christenen, is om onderscheid te maken tussen waarheid en fictie, d.w.z. om bijbelse uitspraken te kunnen scheiden van meningen. Waarom is dit een uitdaging? Omdat veel doctrines verkocht worden als “bijbelse waarheid” hoewel ze “menselijke poëzie” zijn. Wie op de Bijbel wil vertrouwen, moet zich bewust zijn van de verschillen en in staat zijn om vast te stellen waar bepaalde leerstellingen afwijken.

Redenering en conclusie

Een nuchter onderzoek van de Bijbel vereist dus onderscheidingsvermogen. Maar hoe bereik je dit? Als ik terugdenk aan veel preken en Bijbelstudies, dan werd er vaak naar de Bijbel verwezen, maar zelden in de context uitgelegd. “Een citaat hier, een citaat daar” zou de “bijbelse visie” moeten rechtvaardigen. Vaak gebeurde dat niet.

Wie de Bijbel beter wil begrijpen, moet leren onderscheid te maken tussen redeneren en concluderen. De twee worden graag door elkaar gehaald. Een gevolgtrekking wordt verkocht als een redenering. Dit gebeurt er bijvoorbeeld:

• De uitspraak “Als de ziel sterft, gaat ze naar de hemel”.
• wordt gerechtvaardigd met “de geest keert terug naar God die hem gaf” (Prediker 12:7).

Dat is geen rechtvaardiging. Dat is een gevolgtrekking. Iedereen die aanneemt dat “de ziel naar de hemel gaat als ze sterft” zou dit moeten rechtvaardigen met een toepasselijke bijbelse passage. De geciteerde bijbelse passage zegt echter iets heel anders. Er wordt niet over de ziel gesproken, maar over de geest. De laatste keert terug naar God, maar er is geen sprake van de hemel. De Bijbelpassage ondersteunt de bewering niet. Het is niet alleen onnauwkeurig, maar ook fundamenteel verkeerd.

Ik heb veel van dit soort “rechtvaardigingen” gehoord en gelezen. Je hebt een idee in je hoofd en dan zoek je een bijbelpassage “die het oppervlakkig zegt zoals ik het bedoel”. Dat is een probleem. Met betrekking tot het bovengenoemde voorbeeld moet het duidelijk zijn: er is nergens een bijbelse bevestiging dat “de ziel naar de hemel gaat als ze sterft”. Zoiets staat niet in de Bijbel.

Als ik dit wil controleren, hoef ik alleen maar de combinatie “ziel” en “hemel” in te voeren in een zoekopdracht. In de Elberfelder vertaling zijn er dan twee treffers, die geen van beide zeggen wat de claim was.

Wat willen we precies? Dit moet hier worden verduidelijkt. Probeer ik alleen maar mijn mening over de Bijbel te rechtvaardigen of wil ik begrijpen wat de Bijbel zelf zegt? Laten we daarom het volgende onderscheiden:

Rechtvaardiging

De rechtvaardiging van een opvatting moet worden gedaan met een verklaring uit de Bijbel. Als ik dit niet vind, komt mijn mening waarschijnlijk uit een andere bron, d.w.z. dat er niets over in de Bijbel staat. Bovendien moet ik elke tekst in zijn eigen context begrijpen en niet zomaar teksten uit hun context halen. Dienovereenkomstig: Het citeren van een willekeurige tekst is nog geen rechtvaardiging.

Een redenering geven betekent een bijbelse verklaring over het onderwerp vinden, die coherent is volgens de context en de basistekst, waarbij men de woorden en uitdrukkingen in de context kent en kan interpreteren zonder conclusies te trekken.

Conclusie

Een gevolgtrekking is een fantasierijk idee over wat de Bijbel bedoelt, zelfs als het nergens staat. De Drie-eenheid is onder andere een gevolgtrekking, iets dat nergens duidelijk in de Bijbel wordt onderwezen. De verfraaiing van de hel is een verbalisering van wat Jezus zei over Gehenna. Er zijn nog veel meer van dit soort conclusies.

Gezonde woorden

Niet iedereen staat op dezelfde plaats. Mijn advies hoeft niet de oplossing voor je vragen te zijn. Degenen die hun eerdere aannames in twijfel trekken, kunnen dat – zoals ik al zei – om heel verschillende redenen doen. De benaderingen die ik hier deel hebben betrekking op mijn eigen ervaringen en zijn gericht op die mensen die de Bijbel nog steeds serieus willen nemen en op zoek zijn om de Bijbel meer voor hen te laten spreken. De vraag is “Hoe kan ik de Bijbel opnieuw leren lezen?

Zelfs als ik rechtstreeks naar de Bijbel wil kijken, kan ik begrijpen dat geen van de mensen in de Bijbel een Bijbel had zoals wij die kennen. De mensen van de Bijbel zouden het misschien vreemd vinden als ze zagen hoe sommige mensen vandaag de dag met de Bijbel omgaan. Ten tijde van het Nieuwe Testament was zelfs de Tenach (het Oude Testament) nog niet gecanoniseerd, laat staan dat het Nieuwe Testament als de “Bijbel” was vastgelegd. We lezen dus over mensen die hun geloof beleefden met minder geschriften. Ze hebben dit op de best mogelijke manier onder de knie. (Zie ook: “Abrahams Bijbel”). Maar we kunnen wel op zoek gaan naar aanwijzingen over hoe ze in die tijd met de uitspraken van God omgingen. We kunnen deze voorzichtig en voorzichtig proberen te interpreteren.

We vinden bijvoorbeeld een hint in Paulus, die aan zijn medewerker Timoteüs schrijft:

“Maak een patroon van de gezonde woorden die je van mij hebt gehoord, in geloof en liefde die in Christus Jezus zijn.”
2Tim 1,13

Gezonde woorden, gezond onderwijs – deze dingen verdienen aandacht. Het artikel “Gezonde woorden” gaat verder in op deze tekst. Dit zijn woorden die Timoteüs van Paulus hoorde. Dit is wat hij in gedachten moet hebben, gecombineerd met geloof en liefde. In een eenvoudige vergelijking zou het kunnen zijn dat iemand anders Timoteüs had benaderd met heel andere uitspraken, waarop Paulus nu zegt “houd je aan de gezonde woorden die je van mij hebt gehoord”. Laat je niet afleiden, Timothy! Blijf gezond denken! Met andere woorden, ken je bronnen en wees voorzichtig met aannames en beweringen. Interpretatief: Blijf bij de woorden van de Bijbel als je wilt begrijpen en zeggen wat de Bijbel zegt.

Als we doen zoals Timoteüs, kunnen we de gezonde woorden van Paulus voor ons houden.

Het kaf van het koren scheiden

Als je verschillende christenen vraagt wat ze geloven, hoor je dit soort dingen vaker dan gemiddeld:

• Trinity
• Als je sterft ga je naar de hemel
• Als je sterft zul je bij Jezus zijn
• Eindeloosheid (“Eternity”)
• Hemel en hel
• Vrije Wil
• Onsterfelijke ziel
• Zij die geloven zijn gered, de anderen zijn verloren
• Wederopstanding van het lichaam
• enz.

Het is verbazingwekkend dat geen van deze dingen zelfs maar in de Bijbel genoemd wordt. Niets van deze lijst staat in de Bijbel. Het zijn allemaal gevolgtrekkingen. Ik vind het beangstigend als christenen beweren dat ze hun geloof op de Bijbel baseren, maar een kaartenhuis van menselijke gevolgtrekkingen verwarren met de Bijbel. Op deze website zijn veel van deze beweringen al besproken en weerlegd – dus als je meer wilt weten over een van deze onderwerpen, kun je hier meer berichten vinden.

Mijn perceptie is als volgt: Er is een discrepantie tussen poëzie en waarheid en poëzie is simpelweg populairder. Maar als je het kaf van het koren wilt scheiden, moet je beter begrijpen wat de Bijbel zelf zegt. Als je ernaar op zoek gaat, krijg je ook antwoorden en kunnen oude opvattingen worden vervangen door nieuwe.

Hulpmiddelen voor deconstructie en reconstructie

Als ik zeg dat ik mijn begrip van geloof heb gedeconstrueerd, dan bedoel ik daarmee te zeggen dat ik een aantal aannames over de Bijbel heb getest en als onjuist heb ontmaskerd. In de mate dat deze aannames mijn begrip van het geloof onderbouwden, wilde ik deze aannames loslaten en verloor ik dus zoiets als een “voorgaand begrip”. Het heeft ruimte gemaakt voor een nieuw begrip, dat volgens mij veel beter uit de Bijbel komt.

De Bijbel zelf is mijn favoriete hulpmiddel waarmee ik doctrinaire gebouwen in twijfel trek. Het is ook het gereedschap waarmee ik mijn vertrouwen in God kan herstellen. Voor mij is de Bijbel het gereedschap voor zowel deconstructie als reconstructie.

Is de Bijbel het enige hulpmiddel? Nee! Maar sinds ik voor mezelf begonnen ben, heb ik mijn horizon verbreed. Ik lees niet langer alleen geschriften “van mijn eigen richting”. Dit creëert ook veel meer ruimte in het denken. Ik heb veel kunnen leren. Ik hoef de wereld niet zwart-wit te zien. Er is niet langer alleen goed of fout. Ik ben al 40 jaar aan de beurt. Het proces is nog niet klaar, maar ik heb veel vertrouwen gekregen.

Soms storen mensen zich aan het feit dat ik me baseer op de Bijbel en toch kritiek heb op bepaalde leringen. Dat past helemaal niet in de conventionele wijsheid. Want daar is de eigen leer de “bijbelse visie”, terwijl alle anderen “liberaal” zijn en “de Bijbel niet serieus nemen”. Maar als ik de Bijbel serieus neem en sommige ideeën als “vreemd aan de Bijbel” aan de kaak stel, wordt me dat vaak niet in dank afgenomen. Dit is niet vreemd, maar het laat zien dat we te maken hebben met ideologieën in plaats van bijbels onderwijs.

Er gebeurt echter steeds weer iets anders, namelijk de ontmoeting met mensen die zulke paden hebben bewandeld, met mensen die ook een bevrijd christendom leven en delen. Volwassenheid ziet er als volgt uit. En dan kunnen we vrij worden om dit advies van Paulus op te volgen:

“Maar als we waarachtig zijn, moeten we alles laten groeien in liefde, naar Hem die het hoofd is, Christus.”
Ef 4:15