De bril waardoor we kijken

Hoe we de Bijbel lezen hangt af van ons begrip. We kunnen de wereld, en dus ook de Bijbel, alleen zien door de lens van onze eigen ervaring.

De bril die we dragen is als het ware de samenvatting van verschillende invloeden. Je kunt het verlangen hebben om de Bijbel “correct” te begrijpen, maar we lopen onszelf in de weg met onze ervaringen en aannames. Het helpt ook niet om te zeggen dat de Bijbel “waar” is of dat we geleid worden door Gods Geest. Ik ben het met dit alles eens, maar het maakt ons zelf nog niet onfeilbaar. We staan onszelf nog steeds in de weg. Ondanks alle goddelijke steun blijft onze bril “onze” bril.

De aanspraak van sommige Christenen op absoluutheid over hun eigen begrip is niet alleen absurd en weerzinwekkend, maar gewoon verkeerd. Hiermee bedoel ik niet dat er geen eenduidige waarheid is, maar dat ons eigen begrip “fragmentarisch” blijft (1Cor 13,12). De aanspraak op absolute kennis blijft verborgen in God, terwijl we het geheim van het geloof alleen in een zuiver geweten kunnen bewaren (1Tim 3,9).

Is de Bijbel te ingewikkeld?

Ongetwijfeld projecteer ik nog steeds veel in de tekst. Daarom probeer ik niet te snel conclusies te trekken en ga ik bij het lezen van de Bijbel altijd uit van de context. Veel uitspraken over de Bijbel moeten dan onmiddellijk worden geschrapt omdat de aannames over de tekst niet worden ondersteund door de context. Pas als we de moed hebben om dat te doen, kunnen we de uitspraken van de Bijbel weer voor zichzelf laten spreken. Pas dan begint een proces van differentiatie, waarbij we – stap voor stap – de tekst en de oorspronkelijke boodschap kunnen benaderen.

Sommigen zeggen dat de Bijbel te ingewikkeld is. In wezen gaat het erom dat we zelf te ingewikkeld zijn. Dit is meestal geen bewuste keuze. We dragen ideeën en projecties van theologieën van vele generaties met ons mee. De echte uitdaging is om van deze projecties af te komen. Wijzelf zijn de grootste hindernissen voor begrip. Het zijn onze geïnternaliseerde gedachten, waarden, ideeën en overtuigingen die een “onbevooroordeelde” lezing van de Bijbel in de weg staan. De Bijbel is niet ingewikkeld – dat zijn wij.

Verbreed je eigen horizon

Net zoals ons begrip logischerwijs wordt geleid door eerdere ervaringen en perspectieven, zijn er nieuwe ervaringen en perspectieven nodig om onafhankelijker te kunnen denken. Hoe doe ik nieuwe ervaringen en perspectieven op?

Sommigen kunnen, gefrustreerd door ervaringen uit het verleden, de Bijbel en het christendom weggooien. Er is echter een andere manier. We moeten gewoon andere ervaringen en perspectieven de ruimte geven om zich te ontwikkelen. Hiermee bedoel ik niet dat we eerdere frustraties moeten goedkeuren, maar dat we onze eigen horizon verbreden.

Iemand die bijvoorbeeld gefrustreerd is over eerdere doctrines, over zijn eigen geloofshouding, over sommige aannames over God en de wereld, hoeft daardoor niet de Bijbel, God of het geloof overboord te gooien. Als ik me realiseer dat mijn aannames niet langer zo kunnen zijn, of als ik zie dat ik niet langer in de overtuigingen van anderen pas, dan is een heroriëntatie nodig.

Op dat moment kan ik mezelf de vrijheid geven om de Bijbel opnieuw te lezen. Misschien moet ik ze leren lezen met een open geest. Dat kan moeilijk zijn. Misschien is het pijnlijk omdat veel bijbelpassages bezoedeld zijn met pijnlijke of onjuiste ervaringen. Misschien heb ik veel ideeën zo diep geïnternaliseerd dat ik ze moeilijk naast me neer kan leggen als ik lees.

Het is deze pijn die me laat zien waar de schoen wringt. Als het zo moeilijk is om de Bijbel onbevooroordeeld te lezen, dan laat mij dat zien dat dit precies is wat nodig zou zijn.

Projecties loslaten en vervangen door nieuwe indrukken

Als ik me ervan bewust word dat ik talloze projecties met me meedraag, kan ik besluiten dat er iets moet veranderen. Maar wat? Eerdere ervaringen en opvattingen leidden tot een dood spoor.

Ik heb zelf mijn weg uit zulke intellectuele en theologische doodlopende wegen gevonden door opnieuw naar de Bijbel te kijken. Net zoals ik me realiseerde dat mijn begrip fragmentarisch is (en dat van anderen natuurlijk ook), gaf dit besef me de moed om de tekst gewoon voor zichzelf te laten spreken. Beetje bij beetje ontdekte ik dat de Bijbel niet dogmatisch is, dat de mensen in de Bijbel niet gespannen zijn, dat geloof niet sektarisch is en dat de levende God Zichzelf vooral voelbaar en merkbaar maakt door Zijn eigen werken (en niet door mijn inspanningen en aannames).

De Bijbel is helemaal niet zoals hij vaak wordt afgeschilderd. Het is geen wetboek. Het is geen dogmatiek. De Bijbel is geen boek dat zegt (niet één keer!) “Geloof in Jezus of je bent voor eeuwig verloren”. Dit zijn allemaal projecties die veilig kunnen worden weggegooid. Je moet het echter zelf ontdekken. Overtuigingen zijn vaak heel diep verankerd. Maar iedereen die het controleert, kan uit eigen en recente ervaring vertellen hoe het zit. Je doet nieuwe ervaringen en perspectieven op. Je wordt onafhankelijk van de meningen van anderen.

Het lijkt een beetje op de vraag van Jezus aan zijn discipelen:

“Maar jij, wie zeg je dat ik ben?”
Mt 16,15

Jezus vraagt om hun eigen beoordeling. Je moet zelf nadenken. Hij zoekt het persoonlijke antwoord, het persoonlijke begrip. Het heeft geen zin als ik alleen de meningen van anderen weergeef. We moeten er zelf mee omgaan en tot ons eigen antwoord komen.