De Bijbel begrijpen

Het woord “trouw aan de Bijbel” komt niet voor in de Bijbel. We hebben het dus niet over een “bijbels feit”, maar over een interpretatie. Het is een opvatting die wordt uitgedrukt door deze term. Wie wat langer in dergelijke – meestal evangelische – kringen vertoeft, merkt misschien dat deze term niet beperkt is tot de Bijbel. Het gaat eerder om bepaalde ideeën. Je kijkt op een bepaalde manier naar de wereld, het geloof, God en andere mensen. Men denkt dat de Bijbel op deze manier leert. Het gaat over een bepaalde geloofscultuur. Als je deze visie aanneemt, kun je het label “trouw aan de Bijbel” op jezelf plakken en hoor je erbij. Wat betekent: men behoort tot die ene subcultuur die een bepaalde visie aanhangt, waarvan men verklaart dat die “trouw aan de Bijbel” is.

Deze visie is om verschillende redenen problematisch. Het grootste probleem is waarschijnlijk dat de Bijbel zelf niet spreekt over “trouw aan de Bijbel”. Dit is niet zomaar een spitsvondigheid, maar mensen in de Bijbel gaan anders om met geloof. In de Bijbel probeert niemand “trouw aan de Bijbel” te zijn. Je hebt een andere focus. Dat is waar we het hier in deze post over hebben.

Christenen komen tegenwoordig vaak terecht in een “Bijbelgetrouwe” subcultuur die de Bijbel op een bepaalde manier interpreteert en denkt dat dit de enige juiste visie is. Logisch gezien hoor ik in zo’n omgeving uitspraken als “Ik wil juist geloven”. Iedereen die gewoon het juiste wil doen, zal als eerste gedijen in zo’n biotoop. Het vereenvoudigt de kijk op geloof. De complexiteit van de wereld is verminderd. De gevolgen van zulke aannames worden vaak pas na langere tijd duidelijk, wanneer men de gedachten zonder scrupules en misschien ook kritiekloos volgt.

Deze visie, en niet de Bijbel, wordt verondersteld “trouw aan de Bijbel” uit te drukken. Dit betreft dus meningen over bepaalde onderwerpen. Men definieert eerst wat de Bijbel zegt en verwart dan de menselijke definitie met de Bijbel zelf. Om het terloops te zeggen: “God bedoelt wat ik denk”.

Je definieert wat de Bijbel zegt en verwart vervolgens de menselijke definitie met de Bijbel zelf.

Dit is echter niet het enige probleem. Het woord “trouw aan de Bijbel” heeft ook iets te maken met de kijk op de Bijbel zelf. Het is duidelijk dat “trouw aan de Bijbel” als bijzonder belangrijk wordt beoordeeld. Maar wat betekent dat precies? De verwarring gaat hier nog een stap dieper. Er is niet alleen een verwarring van menselijke leringen met de Bijbel, maar ook een verwarring tussen de Bijbel en God zelf. Kort zelfbegrip: We doen en geloven wat God wil, en God wil precies wat wij doen. De tussenliggende menselijke interpretatie is vervaagd. Degenen die zeggen dat ze trouw zijn aan de Bijbel zien zichzelf op één lijn met God zelf.

Degenen die zeggen “trouw aan de Bijbel” bedoelen meestal “trouw aan de lijn” en hebben het over de geïnternaliseerde leerstellingen van hun religieuze gemeenschap.

Evangelische dropouts

Dit idee van “Bijbelgetrouwheid” gedijt vooral in evangelische kringen. Het uit zich vaak in starre ideeën over God en de wereld. Het probleem is dat veel mensen niet langer in deze opsluiting willen en kunnen leven. Ze nemen afscheid van de evangelische wereld en worden ex-evangelicals of post-evangelicals. De ex-evangelical wordt een belijdend ongelovige. Degenen die zichzelf post-evangelisch noemen, gooien de subcultuur overboord, maar willen het geloof behouden. De post-evangelische probeert het kind van het geloof niet met het badwater van de evangelische leer weg te gooien.

Nu zijn er twee manieren waarop mensen dropouts worden:

1. Leer: Men herkent de gebrekkige basis van de leer
2. Cultuur: men herkent de rigide effecten van de leer

Een van deze dingen is meestal doorslaggevend voor de uitgang. Ik herkende zelf eerst de gebrekkige basis van de leer. Op dat moment begon ik de Bijbel te onderzoeken op betere antwoorden dan ik tot dan toe had gekregen. Drop-outs in de tweede groep worden vaak afgestoten door de bekrompenheid en levensvijandigheid van de leer en de gemeenschappen. Ze vinden voor zichzelf dat men niet kan leven en geloven zoals sommigen het leven. Je zoekt naar een andere, levendigere uitdrukking. Onderwijs en cultuur zijn allebei belangrijk. Iedereen die er serieus naar kijkt, zal zich snel realiseren dat de twee bij elkaar horen. Een duurzame reflectie over deze dingen zal daarom zowel het onderwijs als de cultuur die eruit voortkomt weerspiegelen en er rekening mee houden.

Drop-outs in de tweede groep worden vaak afgestoten door de bekrompenheid en levensvijandigheid van de leer en de gemeenschappen.

Heroriëntatie

Degenen die afhaken bij het evangelische gedachtegoed, maar hun geloof niet willen opgeven, moeten met een nieuw wereldbeeld komen, mensbeeld en godsbeeld. Dit is een veeleisende taak, in veel opzichten vergelijkbaar met het verlaten van een sekte. Ik herkende zelf eerst de tekortkomingen van de leer en ging daarom op zoek naar betere antwoorden. Daar begon het voor mij. Voor anderen begint het op een andere plek.

Hetzelfde kan worden waargenomen op deze website. De meeste hits zijn op bijdragen over de onderwerpen hel en alle verzoening. Dit toont aan dat deze bijdragen in een behoefte voorzien.

Jarenlang heb ik me intensief verdiept in vragen over bijvoorbeeld hemel en hel, totdat ik ze kon beantwoorden met betere antwoorden uit de Bijbel. Je leest het goed: “uit de Bijbel”. Afwijken van starre leringen betekent niet dat je de Bijbel niet meer moet lezen. Het was de Bijbel zelf die veel leerstellingen als “absurd” ontmaskerde. Ik realiseerde me dat de Bijbel niet star is. Alleen menselijke meningen zijn dat. Onderwerp na onderwerp geregistreerd. Het was en is een spannende reis.

Je kunt je deze reis voorstellen als concentrische ringen. De focus kan liggen op een duidelijke vraag over een onderwerp dat belangrijk voor je is. Je kunt hier een antwoord op zoeken en misschien ook vinden. Het volgende dat je je realiseert is dat het niet alleen om geïsoleerde kwesties gaat – het gaat om een bepaalde manier van denken, een bepaalde houding ten opzichte van het leven en het geloof. De buitenste cirkel betreft de gevolgen van dit denken, d.w.z. de gevolgen van “hemel en hel”, “geen seks voor het huwelijk”, “God haat echtscheiding” en dergelijke.

Hoe duidelijker het me werd dat niet alleen individuele leringen een probleem hadden, maar dat een subcultuur als geheel problematische kenmerken had, hoe meer ik kon begrijpen waarom mensen deze kringen verlieten. Evangelische kringen, net als geïnstitutionaliseerd denken of sekten, binden mensen aan zichzelf, aan hun eigen religieuze ideeën en interpretaties. Hoewel dit menselijk en dus begrijpelijk is, kan de uitdrukking vijandig staan tegenover het leven en het geloof. Dit heeft meestal niets te maken met God of de Bijbel, maar alleen met ideeën over God en de Bijbel.

Er is een heroriëntatie nodig. Degenen die eruit komen zijn vaak door elkaar geschud. Een optimistische geest heeft de moed nodig om opnieuw na te denken.

Trouw aan de Bijbel – is er een andere manier?

Het typische vrij-evangelische gedachtegoed dat ik gedurende vele decennia heb mogen leren kennen, heeft zich gepositioneerd via de term “trouw aan de Bijbel”. Alle lessen en ideeën pasten daarin. Trouw aan de Bijbel was zoiets als een overkoepelende term voor het smorgasbord van ideeën dat in de gemeenten werd gekweekt. Men wilde dicht bij God zijn en dat moest mogelijk zijn via deze geïnternaliseerde ideeën, volgens de overtuigingen.

Wat hier ronduit beangstigend is, is het idee dat men “slechts zo bijbels op weg is”. Iedereen met een meer genuanceerd of afwijkend begrip wordt al snel in de categorie “liberaal” gestopt, wat neerkomt op een duidelijke afwijzing. Typisch zwart-wit denken. Maar als je dit eenmaal hebt geïnternaliseerd, is het niet gemakkelijk om eruit te komen. Dit zou betekenen dat je dan tot de gevreesde “liberalen” behoort die “de Bijbel niet serieus nemen”.

Dus of men was trouw aan de Bijbel, of beter gezegd trouw aan de lijn, of men behoorde tot de groep ongelovigen, op zijn best misleide christenen, voor wie men zou moeten bidden dat ze tot inkeer komen.

De spanning die ontstaat door zulke ideeën is wreed. Het wordt al snel duidelijk dat men niet werd geleid naar groei in de gemeenschappen, maar eerder naar afhankelijkheid. Wat gepredikt werd als “vrijheid in Christus” was vaak slavernij in de starre ideeën van de gemeenschap. Een onzalige combinatie van evangelie en rigide wereldbeeld vond plaats. Dit is een krachtige knoop die moeilijk te ontwarren is.

Dus of men was trouw aan de Bijbel, of beter gezegd trouw aan de lijn, of men behoorde tot de groep ongelovigen, op zijn best misleide christenen, voor wie men zou moeten bidden dat ze tot inkeer komen.

Maar degenen die de weg naar een nieuwe vrijheid inslaan, kunnen zich afvragen hoe ze beter met de Bijbel kunnen omgaan. Ik was me ervan bewust hoeveel rijkdom ik uit de Bijbel had ontvangen. Ik werd me er ook van bewust hoe vermeende bijbelgetrouwheid mijn denken op een verkeerd spoor had gezet. Dit moest worden gecorrigeerd.

Hoewel ik de confrontatie nooit uit de weg was gegaan, was het een grote taak om mijn begrip, mijn geloofshorizon, mijn benadering van de Bijbel op een gezondere basis te zetten. Dit is een proces. Ik beschouw mezelf als nog lang niet klaar met dit proces.

Centraal in deze ontwikkeling stond en staat de vraag hoe ik kan geloven en hoe ik naar de Bijbel kan kijken. Sindsdien heb ik geleerd dat ik sommige oude patronen moet loslaten. Ik kon het ontstane vacuüm opvullen. De Bijbel is een getuigenis voor mij en voedt mijn vertrouwen in God, meer dan ooit tevoren – maar anders, niet langer star. Het evangelie van genade is het fundament. Ik heb niets essentieels weggegooid, maar wel veel dingen opnieuw uitgelijnd. Je zou kunnen spreken van een “herijking”.

Ik ben me er tegenwoordig van bewust dat de term “trouw aan de Bijbel” eerder over een subcultuur spreekt dan over de Bijbel. Ik heb de subcultuur losgelaten en vervangen door nieuwe dingen. Daarnaast heb ik ook de term “trouw aan de Bijbel” opnieuw gedefinieerd. Zoals dit: Geest is belangrijker dan letter. Ik erken dat de Bijbel trouw is aan zijn eigen verklaring. De Bijbel is een getuigenis. Het werd mij gegeven zodat ik ervan zou leren. Het is Gods woord, maar dat is niet hetzelfde als het idee dat elke letter een goddelijke kwaliteit heeft. Want de goddelijke kwaliteit komt niet van de letters alleen, maar van de Geest die door de bladzijden waait (2Tim 3:16-17).

Cruciaal is dit: De Bijbel voedt mijn geloof in God. Dit schetst de relatie tussen de twee. Want het is bijvoorbeeld niet andersom, dat het God is die mijn geloof in de Bijbel voedt. Ik heb deze verwarring tussen God en de Bijbel opgegeven. De realiteit is heel eenvoudig: de Bijbel leidt naar Christus en Christus leidt naar God. Dan sta ik ineens veel dichter bij het getuigenis en begrip van de Bijbelschrijvers, zoals ik dat in de Bijbel kan terugvinden. Dit soort Bijbelgetrouwheid leidt tot relatie en vrijheid van Christus. Ik leer op een nieuwe manier over geloof te denken.