Tegenstrijdigheid is iets normaals. Maar het kan ook de verkeerde reactie zijn. Oppositie kan pijnlijk zijn. Tegenspraak heeft niet altijd te maken met degene die tegenspreekt, maar met degene die tegenspreekt. Degenen die met de vinger naar anderen wijzen, weerspiegelen soms alleen zichzelf. Daar gaat dit artikel over.

Goedkeuring en verzet

Het is verbazingwekkend wat je teweegbrengt als je naar buiten treedt met je begrip, als je “openbaar” gaat met tekst of video’s of op welke andere manier dan ook. Dat geldt voor iedereen die het doet – ongeacht het onderwerp. Het hoeft niet op een website te staan. Als je de voorganger van je gemeente in een persoonlijk gesprek gevoelige vragen stelt, kun je soms directe tegenwind ervaren. Iedereen die zich kritisch uitlaat over vermeend misbruik wordt onmiddellijk geblokkeerd. Zelfs degenen die alleen ideeën evalueren die afwijken van de ideeën die stilzwijgend worden geaccepteerd in de gemeenschap, kunnen de wind van voren voelen. Plotseling word je een referentiepunt voor allerlei reacties. Wat andere mensen me vertellen komt overeen met mijn eigen ervaring: de tegenstrijdigheid komt vaak “uit het niets”. Het besef: mensen worden niet graag gestoord in hun eigen denken.

Aan de ene kant zijn reacties opzettelijk en prachtig, omdat men bewust naar buiten is gestapt. Het zou nog veel erger zijn als je op stilte zou stuiten. Dit houdt natuurlijk ook het risico in dat je niet begrepen wordt. En: Wie naar buiten stapt, hoeft niet in het gelijk te staan. Zelfs ik begrijp niet iedereen meteen – helaas. Iedereen die een mening uit, wordt onmiddellijk uitgedaagd door andere meningen. Misschien doe ik onbedoeld iemand onrecht met mijn portrettering. Toch wil ik dit risico nemen, omdat ik me verheug in het leven en de genade van God en daarover van gedachten wil wisselen – zonder aanspraak te maken op goddelijke foutloosheid.

Enkele reacties:

Maar dit zijn niet de enige reacties.

Alleen is het opvallend hoe velen mijn gezicht willen scherpen, in de volle overtuiging dat zij de juiste correctie zijn voor mijn “verkeerde opvattingen”. Degenen die naar buiten stappen met persoonlijke vragen hebben vaak dezelfde ervaringen. Oppositie volgt vaak onmiddellijk, vooral van mensen die zichzelf als “orthodox” beschouwen maar anderen als “valse gelovigen” beoordelen.

Alleen is het opvallend hoe velen mijn gezicht willen scherpen, in de volle overtuiging dat zij de juiste correctie zijn voor mijn “verkeerde opvattingen”.

Uit deze hoek komen beschuldigingen, insinuaties, maar ook hulpeloze afwijzing, afbakening of zelfs uitsluiting van gemeenschapsactiviteiten of de gemeenschap zelf. Af en toe ontaardt dit: men ontkent mij het geloof, men beschuldigt mij van demonische bezetenheid en dergelijke. Waarom? Het is hulpeloosheid. Zodra je probeert de dingen bij de naam te noemen, breng je het wereldbeeld van anderen aan het wankelen.

Sommigen voelen zich persoonlijk aangevallen in hun wereldbeeld door een kritisch debat. Anderen denken zelfs dat ze de wereld tegen mij moeten beschermen – je bent getuige van de geboorte van een moderne kruisvaarder. Dit gebeurt vooral snel als mensen in hokjes denken, in categorieën van goed/fout. Omdat dit soort zwart-wit denken het meest uitgesproken is in evangelische kringen, is de kans het grootst dat mensen in deze kringen van streek raken en tegengesproken worden als er serieuze vragen rijzen. Wat zijn mogelijke triggers voor dit soort reacties? Hieronder nemen we een kijkje. Op dit moment kan worden gesteld:

Goedkeuring en tegenspraak liggen heel dicht bij elkaar. Beide zijn echt.

Medestrijders en kruisvaarders

Er zijn andere reacties:

Er zit een tragedie in. Maar dat begrijp ik goed. Wat zou het fijn zijn als je een strijdmakker kon vinden! Iedereen wil begrip en acceptatie ervaren. Daarom worden ideeën en gedachten soms aan mij voorgelegd in de stille hoop dat ik erdoor geïnspireerd raak. Ik kan dat begrijpen, zelfs als ik het enthousiasme niet deel of de gevolgtrekking niet volg. Ik ben vaak te nuchter voor zulke lessen. Zoals het gezegde luidt: “Als je voor alles openstaat, ben je er nog niet”. Niemand kan akkoord gaan met alles wat tegen hem gezegd wordt.

Moed voor de kloof is daarom nodig, in liefde en met begrip voor de andersheid van de ander. We hoeven niet alles goed te keuren en hebben daarom verre van een zelfingenomen houding. Soms is een duidelijke afbakening nodig, vooral als er sprake is van een oprukkende reactie. Sektarisch denken kan en moet bij de naam genoemd worden.

Iedereen die zich verzet tegen deze twee reacties, d.w.z. die geen medestrijder wordt en niet zelfstandig het schavot beklimt na de eerste bedreiging, zal onmiddellijk te maken krijgen met tegenwerking, laster en alle andere dingen die hier boven al genoemd zijn. Het egoïstische doel van de actie wordt al snel zichtbaar. Het is niet ongewoon om meteen als “nepchristen” te worden geclassificeerd omdat je de nobele doelen niet steunt.

Natuurlijk gebeuren deze dingen niet alleen op het internet. Het is gewoon zo dat de drempels daar lager lijken te liggen dan wanneer je recht tegenover iemand zit in een gesprek. Ik krijg de meest schaamteloze reacties van mensen die ik niet ken en die mij ook niet kennen.

Omdat deze ervaringen zich eindeloos voortslepen, ben ik nu niet meer zo preuts met het blokkeren van Twitter-accounts, het blokkeren van YouTube-commentaren en dergelijke. Sommigen nemen de vrijheid om mensen ongevraagd op een mailinglijst te zetten en ze vervolgens dagelijks te bestoken met ongevraagde berichten. Vervolgens wordt alle frustratie naar buiten geprojecteerd en, verbazingwekkend genoeg, reageren deze mensen niet op persoonlijke vragen. Ze zijn niet meer persoonlijk bereikbaar, ondanks verschillende verzoeken, wat erg tragisch is. Ik schakel deze reacties ook radicaal uit. Ik heb hiervoor een e-mailfilter genaamd “Reli-Spam” opgezet.

Anderen vinden het schandalig dat je geen commentaar mag schrijven en proberen me uit te dagen via chatdiensten of op een andere manier. Het lijkt er bijna op dat sommige tijdgenoten zichzelf alleen maar kunnen voelen als ze in staat zijn om over anderen te praten in overdreven zelfingenomenheid. Ook hier zijn er dan korte blokgeluiden totdat de stilte terugkeert. De rust waarin het weer mogelijk is om op een goede manier met andere mensen om te gaan – zelfs met verschillende inzichten.

Leven met tegenstrijdigheid

Het leven is veeleisend. Het is vaak nodig om een mening te vormen zodat je de volgende stap kunt zetten. Wie antwoorden probeert te vinden op levens- en geloofsvragen, kan niet alleen in vragen blijven steken. Een vruchtbaar debat vereist ook de moed om iets – zelfs als het slechts een voorlopige hypothese is – als antwoord te accepteren. Als je je echter in een zwart-wit denkomgeving bevindt, kom je al snel in de keuken van de duivel terecht – vaak vermomd als christen.

Een beetje moed voor je eigen mening is genoeg om door anderen afgewezen te worden. Degenen die de moed vinden om zich te heroriënteren in de moeilijkste situaties in hun leven, die misbruik in een van zijn vele vormen hebben ervaren en zich ervan bevrijden, zullen automatisch geconfronteerd worden met tegenstrijdigheden. Je had kunnen klappen van enthousiasme, maar dat doe je niet. In plaats daarvan reageren mensen uit angst, ruiken ze gevaar en waarschuwen ze. Hoe conservatiever het standpunt, hoe sterker de reactie. Voor iedereen die dergelijke ontwikkelingsprocessen nog niet heeft doorgemaakt, zijn nieuwe overwegingen in eerste instantie “extreme” standpunten die snel worden afgewezen.

Oppositie wordt ook ervaren wanneer je oude structuren afbreekt en ter discussie stelt wat er niet zou moeten zijn. Tegenspraak is hier slechts de poging om onder geen enkele omstandigheid een serieus debat toe te staan, omdat dit het gevaar van verandering met zich meebrengt. Het is beter om alles in het vertrouwde wereldbeeld te laten.

De tegenspraak vertelt daarom eerst over de verdediging van de spreker, meer dan over datgene wat wordt tegengesproken.

Hoe verschillend de reacties ook zijn, ze weerspiegelen ook de diversiteit van onze menselijkheid. We denken niet allemaal hetzelfde en dat hoeft ook niet. Oppositie is vooral een reactie van de tegenstander. De tegenspraak vertelt daarom eerst over de verdediging van de spreker, meer dan over datgene wat wordt tegengesproken.

Omgaan met andere meningen

Ik ben al zo’n 40 jaar actief bezig met bepaalde theologische kwesties. Deze kwesties zijn belangrijk voor mij. Natuurlijk zijn dit niet de enige belangrijke kwesties – het zijn geen stokpaardjes. Het argument zorgde ervoor dat ik alles las en vergeleek wat ik te pakken kon krijgen. Ik heb verschillende interpretaties en argumenten bekeken, teksten in detail bestudeerd aan de hand van de basistekst en de context. Toch blijft alles wat ik denk slechts mijn eigen begrip.

Ik vind het nu grappig als mensen me tegenspreken met argumenten die ik 30 jaar of langer geleden al tot op de bodem heb uitgezocht. Het is niet ongewoon om te denken dat ik de Bijbel niet goed gelezen heb. Je kunt je niet voorstellen dat je eigen geïnternaliseerde “bijbelse leer” bij nader inzien misschien niet zo bijbels is. Arrogantie is het resultaat – mensen denken dat ze me snel moeten corrigeren, maar zien de ernst van het debat niet in. Je moet leren omgaan met andere meningen. Dit kan alleen met nederigheid en eerlijke vragen.

Leven met tegenstrijdigheid is daarom veeleisend. Een voorbeeld: Als iemand bijvoorbeeld denkt dat de Bijbel leert dat de mens een “onsterfelijke ziel” heeft, dan spreek ik deze opvatting tegen door erop te wijzen dat dit idee niet in de Bijbel voorkomt. Dat is geen mening, maar een constatering. Ik ontdekte dit door de moeite te nemen om alle 800+ Bijbelpassages op te zoeken en ze in context te onderzoeken. Een onsterfelijke ziel wordt nergens genoemd. Integendeel, er wordt gesproken over “dode zielen” en dergelijke. Mijn verzet is het resultaat van een serieus debat.

Als we het er niet mee eens zijn, kan daar een geldige reden voor zijn. Dit betekent echter niet dat iemand anders dit standpunt moet of kan delen. Misschien ontbreken de stopcontacten voor de stekker die ik gebruik. Misschien mis ik zelf ook de stekkers om de stekkers die ik krijg te kunnen classificeren. Dat laatste is me meer dan eens overkomen. Het heeft me soms jaren gekost om meningen als waardevol en “waar” te herkennen. Dit geldt ook voor contexten in de Bijbel. Ik had tijd nodig.

We hoeven het echter niet over alles eens te zijn. Laten we luisteren naar wat Paulus zegt over verschillende religieuze beoordelingen:

“Heb het geloof dat gij voor uzelf hebt in de ogen van God! Welgelukzalig is hij die zichzelf niet hoeft te oordelen in wat hij goedgekeurd acht.”
Rom 14:22

“Broeders, ik beschouw mezelf nog niet als iemand die het begrepen heeft. Maar ik doe één ding: ik vergeet wat achter me ligt en reik uit naar wat voor me ligt. Zo jaag ik het doel na, de prijs van Gods roeping boven in Christus Jezus. Nu mogen wij allen die volwassen zijn geworden dit in gedachten houden; en als je ergens anders in denkt, zal God je dat ook openbaren. Intussen moeten we, waar we anderen inhalen, dezelfde gezindheid hebben en dezelfde fundamentele regels volgen.”
Fil 3:13-16

Is het dan belangrijk om gelijk te hebben? Natuurlijk niet! Is het belangrijk om jezelf kritisch in vraag te stellen? Natuurlijk! Het hoort er gewoon bij dat we – ieder voor zich – onze eigen mening vormen, ons eigen begrip. Dit geldt ook voor geloofskwesties.

Omgaan met verschillende meningen betekent niet dat je iets afwijst of goedkeurt. Paulus wijst erop dat we ons geloof voor God hebben, en voor Hem alleen. Er is geen behoefte aan projecties op andere mensen. Ontspanning is aan de orde van de dag. Hij schat zichzelf zo in dat hij, de apostel (!), het tot nu toe niet begrepen heeft. Maar hij reikt uit omdat hij wil grijpen waartoe hij geroepen is. Dit is de geloofshouding die niet blijft steken in zwart-wit denken, maar nederig ruimte laat voor Gods werk. Paulus heeft herhaaldelijk een duidelijk standpunt ingenomen, maar benadrukt zijn kennis niet en verwijst in plaats daarvan naar Christus.

Dat is hoe ik het zou willen aanpakken.

Verdieping

• Ze zeggen dat je nog steeds niet vrij bent als je niet hartelijk om jezelf en je inzichten kunt lachen. Hoe zie je het?