Voor mij begon het met de zogenaamde bijbelse leer. Er verschenen kleine barsten in het geïnternaliseerde doctrinaire bouwwerk. Ik vond nog steeds veel goede dingen in mijn evangelische omgeving, maar er was een probleem met het onderwijs. Er werden dingen als “bijbels” naar voren gebracht waarvoor geen bevestiging in de Bijbel te vinden was. Er is veel afgeleid over de Bijbel en het geloof zonder dat dit geworteld is in de Schrift. Ik zag deze discrepantie steeds duidelijker en op steeds meer plaatsen. Dus mijn vertrouwen in het doctrinaire bouwwerk brokkelde af.

Wat er dan gebeurt, zou je 50 jaar geleden een rectificatie van deze Bijbelse leer hebben kunnen noemen. Verkeerd onderwijs werd vervangen door juist onderwijs. Maar dat is vandaag de dag niet meer het geval. Vandaag gaat het om meer. Het gaat niet alleen om het begrijpen van de Bijbel, maar ook om een breder begrip van het geloof. Daarnaast zijn er steeds meer vormen van gemeenschap die buiten kerken en congregaties ontstaan. Last but not least gaat het over het loslaten van een starre en gebrekkige overtuiging om die te vervangen door iets beters en levenders. Tegenwoordig spreekt men vaak van deconstructie wanneer oude aannames afbrokkelen tot er misschien niets meer over is.

Hoe gaan we ermee om?

Deconstructie en reconstructie

Natuurlijk wordt er gewaarschuwd tegen het “niets”. Vooral in evangelische kringen. Dan verlies je het geloof, heb ik vaak gehoord. Wat er feitelijk gebeurt, is echter iets anders: men stelt vraagtekens bij wat vanzelfsprekend is. Soms wil ik hardop schreeuwen: “Zie je de barsten in het onderwijs niet?

Voor mij begon het met lesgeven, voor anderen begon het op andere plaatsen, zoals rigide opsluiting of uitsluiting. Wanneer een deconstructie begint, is dat ook een teken van een heroriëntatie. Sommigen verlaten niet alleen het onderwijs, maar ook de kerk. Ze stappen uit. Sommigen worden ex-evangelicals, zijn niet langer christelijk en verlaten alle geloofsovertuigingen. Maar dit geldt lang niet voor iedereen. Deconstructie kan ook worden voortgezet in reconstructie. Dan spreek je eerder van post-evangelisch.

De aanleiding voor mijn deconstructie was het onderzoek van de Bijbel. Ik realiseerde me dat veel leerstellingen niet door de Bijbel worden bevestigd, maar er lijnrecht tegenover staan. Ik heb dus deconstructie ervaren, maar met behulp van de Bijbel heb ik ook reconstructie ervaren. Ik heb bewust gewerkt aan een nieuw begrip van geloof. Dit heeft vele jaren geduurd en ik denk niet dat dit proces ooit zal worden voltooid. Omdat ik niet alleen leer, maar ook ouder word, anders nadenk en me realiseer dat de aarde ook een paar keer is omgedraaid. Daarnaast veranderen de maatschappij, de kerk en vele andere dingen. We blijven in een proces. Vandaag stel ik liever vragen als: Staat mijn begrip van geloof open voor verandering? Heeft mijn vertrouwen in God ruimte voor anderen, zelfs als ze niet denken zoals ik?

Ik deel niet langer veel van de aannames van een typische evangelische theologie. Dit betekent echter niet dat ik de Bijbel niet meer serieus neem. Het punt is eerder dat ik de vroegere doctrinaire bouwwerken niet langer serieus neem. Er zijn veel levendiger opvattingen die, naar mijn mening, veel beter gebaseerd zijn op de Bijbel.

Vandaag wil ik anderen aanmoedigen om de Bijbel met nieuwe ogen te leren lezen en begrijpen. Mijn begrip van de Bijbel is veranderd, namelijk verdiept. Mijn begrip van geloof is veranderd, namelijk uitgebreid. Ik ben niet meer naïef over alles en denk nu ook dat ik niet jong genoeg ben om alles te weten.

Uitdagingen overwinnen

Deconstructie is vaak veeleisend. Sommige mensen worstelen hun hele leven met de geïnternaliseerde lessen uit het verleden. Sommigen zijn getraumatiseerd door starre en vreemde ideeën. Dit moet serieus worden genomen. Niet iedereen komt opgelost en bevrijd uit een deconstructie. Dit is echter precies waar het de moeite waard voor is om voor te werken. Dan is er veel meer nodig dan alleen betere antwoorden op bijbelse vragen. Het heeft een nieuw begrip van geloof nodig dat het leven raakt.

Mensen die durven te deconstrueren zouden een waardevolle bron van inspiratie zijn voor de gemeenten – als ze serieus worden genomen. Mensen die afhaken durven op een nieuwe manier over geloof na te denken (Zie het artikel: “Doorbreken van starre geloofsstructuren”). Zij zijn degenen die vernieuwing van binnenuit kunnen stimuleren. Maar wanneer ze de gemeenschap verlaten, is er geen ruimte voor een dergelijk proces. Dit heeft meestal te maken met de cultuur van de betreffende gemeenschap.

Wie durft te deconstrueren kan dat doen op basis van verschillende vragen, bijvoorbeeld:

• “Hé, dit onderwijs klopt niet – ik moet dit aanpakken”.
• “Ik kan niet tegen deze bekrompenheid in de gemeenschap.”
• “Ik accepteer deze uitsluiting van anderen niet meer.”
• “Waarom zou ik de gemeenschap serieus nemen die mij niet serieus neemt?”
• “Gods liefde tegenover Zijn rechtvaardigheid stellen? Niet bij mij!”
• “Geloof is nuchter en daardoor niet wat ik op zondag ervaar.”
• “Religieus paternalisme? Nee, dank je.”

Welke reden voor jou doorslaggevend is, is irrelevant. Iets kan voor jou de aanzet zijn om het vorige beeld van geloof te confronteren en het traditionele in vraag te stellen. Dat is prima en je bent niet de enige met zulke gedachten.

Heroriëntatie heeft twee kanten. Aan de ene kant is er iets datje niet meer wilt. Aan de andere kant is er iets datje wel wilt. Het is niet genoeg om slechts één kant te weerspiegelen. Als je goed door de deconstructie heen wilt komen, heb je beide dingen nodig, maar vooral begrip van wat je positief wilt.

Deconstructie betekent avontuur. Het is alsof je op een schip vertrekt zonder te weten waar en wanneer je aankomt. Dit kan alleen worden beheerst met een gezond zelfvertrouwen en/of een gezond vertrouwen in God. Het kan helpen om te beseffen dat God niet gebonden is aan de leerstellingen van mensen. Niet ons begrip is doorslaggevend, maar Zijn werk. In Psalm 23 staat: “Omwille van zijn naam leidt hij mij op het rechte pad”. Dat heeft me altijd een gerust gevoel gegeven.

Basis ontwikkelen

Reconstructie kan op verschillende manieren worden benaderd. Sommigen beginnen met een theologiestudie, anderen verdiepen zich eerst in andere religies. Weer anderen nemen een kerkelijke pauze of beginnen specifieke vragen te onderzoeken aan de hand van de Bijbel en komen zo tot een nieuw inzicht. Wederopbouw is een proces.

In dit proces kun je bewust je eigen koers bepalen. Als je de leer – of deze ene vorm van vroomheid die je hebt ervaren – loslaat, kun je op zoek gaan naar alternatieven. Als je een alternatief wilt zoeken, heb je duidelijke vragen nodig. Alleen met duidelijke vragen kunnen er duidelijke antwoorden komen. Met welke houding en met welk doel we zoeken, maakt wel degelijk uit. Paulus geeft advies in de vorm van een gebed:

“En daarvoor bid ik dat jullie liefde nog meer en meer mag overvloeien in kennis en alle gevoeligheid daarvoor, dat jullie mogen onderzoeken wat essentieel is.”
Fil 1,9

Degenen die hun eerdere aannames in twijfel trekken, bevinden zich in een staat van beroering. Je kunt het zien als een bouwplaats. Sommige dingen worden afgebroken, andere worden weer opgebouwd. Tijdelijk ziet het er op het eerste gezicht een beetje chaotisch uit. Soms vliegen de vonken ervan af! Dit zijn slechts momentopnames. Een proces duurt langer en betekent ontwikkeling.

Er ligt een bijzondere uitdaging voor evangelische christenen die heel bewust de Bijbel serieus nemen, maar het niet langer eens zijn met de doctrines. Dit is moeilijk omdat doctrine vaak wordt gelijkgesteld aan de Bijbel. Het is een dubbele bevrijdende klap als je de moed hebt om enerzijds je doctrinaire mening los te laten en anderzijds toch de Bijbel serieus te nemen (nu los van het doctrinaire bouwwerk en open voor nieuwe inzichten).

Bouwen aan een nieuw begrip van geloof

Het tweede deel van deze miniserie gaat over hoe we de Bijbel met nieuwe ogen kunnen lezen. De leerstellige inprenting die iemand heeft ervaren kan zozeer vlees en bloed zijn geworden dat vernieuwing niet mogelijk is, maar wederopbouw noodzakelijk wordt. Je hebt gereedschap nodig voor zowel deconstructie als reconstructie. Net zoals het wordt gedemonstreerd op een bouwplaats.