Christenen hebben een probleem met Israël

Het grootste deel van de Bijbel is gericht aan Israël, aan Israëls profeten, en Jezus en alle apostelen waren Joden en maakten daarom deel uit van het volk Israël. Dus iedereen die als niet-jood in de God van de Bijbel gelooft, leest de hele tijd over Israël, maar wie wordt daar nu mee bedoeld? Heeft God het echt over Israël of bedoelt hij “eigenlijk” iets anders, namelijk “ik”? Israël is echter zelden het onderwerp van discussie. Toch kun je veel leren van de ontwikkeling van de bijbelse geschiedenis. Want zowel Israël als de andere volken hebben hun eigen plaats in het bijbelse verhaal.

Hier zijn een paar typische reacties op het onderwerp Israël in de christelijke omgeving:

1. Israël is vervaagd
2. Op sommige plaatsen ziet de kerk zichzelf nog steeds als het “ware Israël”.
3. Israël wordt gehypet als “het teken van God in de wereld”.
4. Israël wordt de eerste natie die wordt gezonden

Dit zijn allemaal zeer problematische standpunten. Waarom? De een na de ander:

1. Als je Israël buiten beschouwing laat, begrijp je niet wat de Kerk van vandaag is.
2. Is vervangingstheologie verkapt antisemitisme?
3. Degenen die Israël op een voetstuk plaatsen, vieren niet de Bijbel, maar alleen hun eigen vroomheid.
4. Zendingswerk is een probleem omdat het voorbijgaat aan het Evangelie voor vandaag

Als gevolg van al deze opvattingen heeft men een beeld van Israël dat waarschijnlijk niet veel overeenkomt met de werkelijkheid of met de Bijbel. De hulpeloosheid is echter niet nieuw. De eerste gemeenschappen worstelden hier al mee. Dit is de reden dat Paulus het onderwerp aansnijdt in de Brief aan de Romeinen. Hoe zit het nu met Israël?

Zien, voelen, aanraken – Israël als projectievlak

Een concreet probleem met het christendom is dat veel erg abstract is. Dit geldt in ieder geval voor de stromingen die voortkwamen uit de Reformatie, maar kan ook elders worden waargenomen. Geloof is iets dat plaatsvindt in denken, in “voor waar houden”. Geloof is dus iets heel anders geworden dan wat in de Bijbel wordt beschreven. Het resultaat is dat veel christelijke theologie zo abstract is dat het contact met de wereld enigszins verloren is gegaan.

Natuurlijk kun je dit tegengaan door op zoek te gaan naar “zichtbare tekenen van God in de wereld”. Is Israël niet de perfecte plek hiervoor? Israël wordt zowel in de Bijbel genoemd als een bestaande natie in haar eigen land. Het is bijzonder dat de natie weer is opgestaan en dat Israël vandaag de dag als land bestaat. “Dit is Gods werk!” En moge het zo zijn, het wordt ook een perfect projectievlak voor alle mogelijke (en onmogelijke) meningen.

Als deze observatie waar is, dan leidt het gebrek aan “zien, voelen, aanraken” in het Christendom tot de zoektocht naar andere projectievlakken. Israël leent zich hiervoor. Het is natuurlijk niet nuchter, maar wat maakt het uit? Sommigen beginnen de regels van het Oude Testament na te leven, of equivalenten daarvan uit de hedendaagse Joodse cultuur: koosjer eten, de sabbat houden, Joodse feesten vieren en dergelijke. Het zijn dingen die (strikt genomen) nooit aan de naties gegeven zijn. Israël lijkt voor sommige christenen bijna de betere kerk te zijn. Ik wil dit hier niet ter discussie stellen, maar bedenk wel dat Israël voor veel christenen een heel bijzondere aantrekkingskracht heeft.

Er is zelfs een term voor extreem op Israël gerichte mensen. In tegenstelling tot antisemieten worden zij filosemieten genoemd. Natuurlijk zijn er ook andere varianten. Samengevat zou ik het volgende willen zeggen: Christenen hebben vaak een minder dan nuchtere kijk op Israël. Er is ook een gebrek aan actieve betrokkenheid over de hele linie en het maakt zelden deel uit van de gemeenschapscultuur om erover na te denken, ook al zijn er uitstekende theologische argumenten (van zowel Joodse als Christelijke kant).

De controverse in het Nieuwe Testament

De confrontatie begint echter niet in onze tijd. Het kan al worden teruggevonden in het Nieuwe Testament. Daar heb je al over het eerste boek gelezen in het eerste hoofdstuk:

“Zij zal een Zoon baren en gij zult Hem ‘Jezus’ noemen, want Hij zal Zijn volk redden van hun zonden.”
Mt 1,21

Dit is de aankondiging van de geboorte van Jezus. Zijn naam Jezus komt overeen met het Hebreeuwse Yeshuah, waarvan de stam “redden” betekent. Hij zal Zijn volk “redden” van hun zonden. Dat zit al in de naam. Zijn volk, dat is Israël. De kerk is nog steeds uit het zicht. Het gaat over Israël en alleen Israëls verwachting (vgl. Rom 15:8).

Daarna gebeurt er van alles. Jezus wordt geboren en door velen herkend als de Messias. Het verhaal gaat zijn gangetje. Al vele jaren is de hedendaagse kerk uit alle volken geen onderwerp in het Nieuwe Testament. Er is geen kerk in de evangeliën. Dat komt later.

Veel later, als Paulus wordt geroepen als “apostel voor de volken” (Rom 11:13, Rom 1:1 en 1:5, vgl. Ef 3:2-3 etc.) en als gevolg van zijn werk veel mensen uit de niet-joodse volken tot geloof komen, ontstaat er een nieuwe situatie. Als je meeleest met de geschiedenis van het Nieuwe Testament, zie je dat er aan de ene kant een Joodse gemeenschap in Jeruzalem is en aan de andere kant veel niet-joodse (of gemengde) gemeenschappen buiten Israël. Dit is een terugkerend thema.

Want het is verbazingwekkend dat de beloften aan Israël spraken over de zegening van de rest van de volken via Israël (door Israël). Bij Paulus wordt echter alle onderscheid tussen Israël en de volken afgeschaft voor de kerk en ontstaat er iets nieuws. Natie-gelovigen zouden directe toegang tot God hebben zonder de bemiddeling van Israël. Paulus schrijft hier krachtig over in Efeziërs 2:13-18).

Wie goed leest, herkent de verandering in de geschiedenis. In de Brief aan de Romeinen wijst Paulus hierop als hij schrijft:

“Want als hun huidige afwijzing van de wereld verzoening is, wat zal hun heraanvaarding dan anders zijn dan leven uit de dood?”
Rom 11:15

Dit is een radicale afwijking van de aannames van de profeten dat verlossing, redding, redding via Israël komt. We zullen deze verklaring niet verder uitleggen in dit artikel. We komen hier later op terug. Wat echter opvalt, is deze verandering in de relatie tussen de positie van Israël en de naties. Het was niet vanaf het begin zo, maar het ontwikkelde zich wel op die manier. Paulus gaat hier op in. Paulus probeert te verduidelijken wat onduidelijk is in de kerken.

De positie van Israël ten opzichte van de andere naties is onduidelijk. De relatie tussen Israël aan de ene kant en de gelovigen uit alle volken aan de andere kant is ook onduidelijk. Dit moet op tafel komen. Paulus doet dit in detail in de volgende hoofdstukken van Romeinen. Van Romeinen 9 tot Romeinen 11 spreekt hij uitgebreid over Israël.

Paulus en Israël

Op verschillende plaatsen in het Nieuwe Testament vinden we gedetailleerde beoordelingen van Israël door de apostel Paulus. Hier, in de Brief aan de Romeinen, begint het negende hoofdstuk met de volgende woorden:

“Waarheid spreek ik in Christus (ik lieg niet, mijn geweten getuigt mij in de Heilige Geest):
Grote droefheid is in mij en onophoudelijke pijn in mijn hart – want ik wil zelfs verbannen worden uit Christus – voor mijn broeders, mijn bloedverwanten in het vlees, die Israëlieten zijn …”
Rom 9:1-4

Paul is getroffen. Hij wil hier zijn visie geven, uitleggen hoe het zit met Israël en met de naties. De volgende hoofdstukken zullen hierover gaan. Het is een spannend verhaal waarin veel meningen over Israël radicaal worden opgehelderd. In die zin is het een genezend verhaal, met goede vooruitzichten, zowel voor Israël als voor de naties en de hele wereld.

“Want God omvat allen [Juden und Nichtjuden] tezamen in onmatigheid, opdat Hij Zich over allen moge ontfermen.”
Rom 11:32