Deze bijdrage gaat over iets heel anders. Dit gaat over verlorenheid, zoals veel christenen het zien. Het is verlorenheid zoals vaak gedefinieerd door het christendom. Deze term, die betekenisvolle woorden als “hemel en hel”, “gered worden” of “verloren gaan” lijkt te omvatten. Maar het is ook de “verlorenheid van het christendom” in een ander opzicht, want verlorenheid bestaat niet in de Bijbel. Het woord verlorenheid (als zelfstandig naamwoord, dat wil zeggen als een ding of een toestand) is vreemd aan de Bijbel. De Bijbel spreekt uitsluitend over een werkwoord om verloren te gaan. De tradities en de Bijbel zijn niet congruent. Dit heeft gevolgen voor het onderwijs.

Nergens spreekt de Bijbel over verlorenheid. Dit heeft gevolgen voor het onderwijs.

Ten eerste, laten we opmerken dat het werkwoord verloren gaan in de Bijbel voorkomt. Het is belangrijk om dit te begrijpen. Maar verlorenheid bestaat alleen in de meningen en leerstellingen over de Bijbel. Ze verwarren het begrip van Gods handelen in deze wereld. De Bijbel zelf spreekt niet van een staat (verlorenheid), maar alleen van een werkwoord, een worden (verloren gaan). Het is geen toestand, maar een verandering naar een (andere) toestand. Het is iets dat gebeurt. De vraag is nu hoe en waar je overstapt. De staat waarin je terechtkomt is echter geen verloren staat, want die wordt nergens genoemd. Waar heeft de Bijbel het dan zelf over?

Reflecties

Het was tientallen jaren geleden toen ik deze woorden voor het eerst in de Bijbel las. Het was een zeer beheersbaar aantal Bijbelpassages. Het onderwerp leek goed afgebakend. Het zou niet al te moeilijk moeten zijn om te begrijpen wat de Bijbel over dit onderwerp zegt.

Het begrip van God en ook de kennis van God wordt weerspiegeld in het onderwijs. Daar wordt het begrip van het evangelie, van Gods werk en doel met deze wereld samengevat. Op voorwaarde dat je niet gewoon probeert om de bekende gedachten te bevestigen, kan reflectie leiden tot een werkelijke verdieping van je begrip. We weten niet altijd bewust en terecht waar bepaalde gedachten en overwegingen vandaan komen. En soms denk je dat je iets weet, wat bij nader inzien iets heel anders blijkt te zijn. Dat is tenminste wat er met mij gebeurde toen ik voor het eerst de uitdrukkingen “verloren gaan” en “verdwalen” in de Bijbel opzocht.

Het eerste wat ik echter deed was een lijst maken – een lijst met woorden en termen die ik spontaan uit mijn hoofd ophaalde. Deze, daar was ik vast van overtuigd, werden door mij en anderen altijd geassocieerd met verdwalen. Niet alleen had ik dit zelf gedaan, maar overal in het land vond ik dergelijke tips onderwezen in geschriften, literatuur en elders en genoemd in gesprekken.

De lijst zag er ongeveer zo uit:

• Verloren
• Eeuwige verlorenheid
• Voor altijd verloren
• verloren gaan
• wie niet gelooft is verloren
• Hel
• Afkeuring
• God-verlaten
• Straf en kastijding
• Onder de toorn van God

Toen pakte ik een Griekse concordantie en zocht alle plaatsen in het Nieuwe Testament op waar dit woord in de grondtekst voorkomt; ik las alle passages in de Bijbel die over verloren gaan spreken. Vervolgens vergeleek ik de resultaten met mijn lijst. Wat van mijn lijst stond in de Bijbel en wat niet? Dat was een ontnuchterende balans. Alle links die er volgens mij hadden moeten zijn, waren niet te vinden in de Bijbel zelf. Mijn lijst zag er zo uit na een eerste waarneming:

De lijst na een eerste vergelijking met de Bijbel:

• Verloren
• Eeuwige verlorenheid
• Voor altijd verloren
• verloren gaan
• wie niet gelooft is verloren
• Hel
• Afkeuring
• God-verlaten
• Straf en kastijding
• Onder de toorn van God

Niets bleef over van mijn aanvankelijke veronderstellingen. Niets van wat ik dacht terug te vinden in de Bijbel. Natuurlijk kon ik een aantal bekende passages ombuigen zodat ik ze er weer in terug kon vinden, maar dat was niet het doel. Ik wilde niets in de Bijbel interpreteren, maar ik wilde uitzoeken wat de Bijbel zelf zegt. En alle verbanden met andere woorden die ik als vanzelfsprekend had beschouwd, waren vreemd voor de Bijbel.

Niets bleef over van mijn aanvankelijke veronderstellingen.

Oeps!

Eeuwige verlorenheid?

Liefhebbers van een hel dringen aan op een “eeuwige verlorenheid”. Deze term komt echter niet voor in de Bijbel. Wat bedoel je? Een van de meest geciteerde passages staat in het Evangelie van Johannes:

“Want alzo lief heeft God de wereld gehad, dat Hij Zijn eniggeboren Zoon gegeven heeft, opdat een ieder, die in Hem gelooft, niet verloren ga, maar eeuwig leven hebbe.”
Johannes 3:16

Niet om verloren te gaan, maar om eeuwig leven te hebben. Daar gaat het toch om? Of is het niet waar? Het antwoord op deze vraag hangt af van hoe we de uitdrukkingen “verloren gaan” en “eeuwig leven” interpreteren. Ze worden allebei niet uitgelegd in dit vers. Het enige dat hieruit kan worden afgeleid is dat ze met elkaar contrasteren. Dus dat willen we graag zo houden. Maar wat deze termen betekenen moet worden uitgelegd vanuit het hele bijbelse getuigenis, want het wordt hier niet uitgelegd.

Dit is waarschijnlijk ook de plaats waar “eeuwige verlorenheid” gerechtvaardigd wordt. Hoewel het er niet staat, is de implicatie: “Als het leven eeuwig is, dan moet het “vergaan” dat ook zijn”. De omgekeerde conclusie wordt getrokken. Maar slechts een paar mensen lijken te merken dat ze volledig uit hun context denken en de formulering negeren. De druk van traditie is sterk.

Is “eeuwig leven” echt een doel? Is dit de formulering van Gods wil? Is het doel ons leven te verlengen? Is eindeloosheid de gewenste vervulling en verlossing? Of is God zelf buiten deze formulering gelaten? De reductie tot een eindeloze duur van het leven lijkt weinig te maken te hebben met God zelf.

Als we nu het woord “verloren gaan” (Gr. apollumi) gebruiken, dan is dat alleen omdat het ons moet helpen om de Bijbel beter te begrijpen.

Iets verliezen

Volgens de etymologie is het woord apollumi samengesteld uit apo (weg) en ollumi (oplossen). De apo versterkt het oplossen. Zo komt het tot een etymologische term “volledig oplossen”. Misschien is de beste manier om dit te vergelijken met onze uitdrukking “in het niets verdwijnen”. Voor wie iets verliest, is het voorwerp in het niets verdwenen. Het is verdwenen. Het raakte zoek en nu is het weg.

“Welk mens onder u, die honderd schapen heeft en er een verloren is, laat de negenennegentig niet in de woestijn achter en gaat het verlorene achterna totdat hij het vindt? En als hij het gevonden heeft, legt hij het met vreugde op zijn schouders; en als hij thuiskomt, roept hij zijn vrienden en buren bij elkaar en zegt tegen hen: Verheugt u met mij! Want ik heb mijn verloren schaap gevonden.”
Lc 15,4-6

“Of welke vrouw die tien drachmen heeft en een drachme verliest, steekt geen lamp aan en veegt het huis schoon en zoekt zorgvuldig tot ze hem vindt? En als ze het gevonden heeft, roept ze haar vrienden en buren bij elkaar en zegt: ‘Verheug je met mij! Want ik heb de drachme gevonden die ik kwijt was.”
Lc 15,8-9

Als je iets verliest, is het er niet meer voor je. Het is uit het zicht verdwenen. Er bestaat dus niet zoiets als “verlorenheid”, maar alleen iets dat gebeurt. Wat verloren is , is niet achteraf verloren (alsof het plotseling een toestand was geworden), maar het komt daardoor in een andere toestand. Er vindt een proces plaats. Wat verloren gaat, gaat door dit proces. Het is dan “weg”, “onzichtbaar”, namelijk “uit het zicht verdwenen” vanuit het gezichtspunt van de waarnemer.

Maar wat weg is, kan ook weer gevonden worden. Opvallend: Alles wat in de Bijbel echt “verloren” wordt genoemd, wordt ook weer teruggevonden.

Opvallend: Alles wat in de Bijbel echt “verloren” wordt genoemd, wordt ook weer teruggevonden.

Je zou kunnen concluderen dat de Bijbel het thema “vinden” meer benadrukt dan “verdwalen”. Uniek in deze context zijn de verschillende parabels die we in Lucas 15 vinden.

De verloren zoon

“En Hij zei: Een zeker man had twee zonen; en de jongste van hen zei tegen zijn vader: Vader, geef mij het erfdeel dat van mij zal zijn. En hij verdeelde de bezittingen onder hen. En na niet veel dagen verzamelde de jongste zoon alles en reisde weg naar een ver land, waar hij zijn rijkdom verkwistte door uitbundig te leven.

Maar toen hij alles verteerd had, kwam er een grote hongersnood over het land en hijzelf begon gebrek te lijden. En hij ging en verbond zich met een van de burgers van dat land, die hem naar zijn velden stuurde om varkens te hoeden. En hij wilde zijn buik vullen met de peulen die de varkens aten, maar niemand gaf ze hem.

Maar toen hij tot zichzelf kwam, zei hij: “Hoeveel arbeiders van mijn vader hebben genoeg brood, maar ik sterf van de honger. Ik zal opstaan en naar mijn Vader gaan en tegen hem zeggen: ‘Vader, ik heb gezondigd tegen de hemel en voor u; ik ben het niet langer waard uw zoon genoemd te worden! Maak me als een van je slaafjes!

En hij stond op en ging naar zijn vader. Maar terwijl hij nog ver weg was, zag zijn vader hem en werd van binnen ontroerd en rende naar hem toe en viel hem om de hals en kuste hem. En de Zoon zeide tot Hem: Vader, ik heb gezondigd tegen de hemel en voor Uw aangezicht; ik ben niet meer waardig Uw Zoon genoemd te worden. En de vader zeide tot zijn slaven: Brengt vlug het beste kleed, en doet het hem aan, en doet een ring om zijn hand, en sandalen aan zijn voeten; en brengt het gemeste kalf, en slacht het, en laat ons eten en vrolijk zijn. Want deze zoon van mij was dood en is weer tot leven gekomen, was verloren en is gevonden. En zij begonnen te juichen.

Maar zijn oudste zoon was op het veld; en toen hij het huis naderde, hoorde hij muziek en rondedansen. En hij riep een van de bedienden en vroeg wat het was. En hij zeide tot hem: Uw broeder is gekomen, en uw vader heeft het gemeste kalf gedood, omdat hij hem in gezondheid hersteld heeft. Maar hij werd boos en wilde niet naar binnen. Maar zijn vader ging naar buiten en sprak met hem. En hij antwoordde en zeide tot den vader: Zie, al zovele jaren heb ik u gediend, en nooit heb ik een gebod van u overtreden; en gij hebt mij nooit een kind gegeven, opdat ik vrolijk zou zijn met mijn vrienden; maar als deze uw zoon gekomen is, die uw stof met hoererij heeft doorgegeven, hebt gij hem het gemeste kalf gedood.

En Hij zeide tot hem: Kind, gij zijt altijd bij Mij, en al wat van Mij is, is het uwe. Maar jullie moeten nu blij zijn en je verheugen, want deze broer van jullie was dood enis weer tot leven gekomen en is verloren en is gevonden.”
Lc 15:11-32

De zoon was “verloren”, namelijk uit het zicht verdwenen. Figuurlijk gesproken was hij “gestorven” voor de vader. Toen de zoon terugkeerde, ontving de vader hem als het ware terug uit de dood. Hij werd weer gevonden.

Er bestaat hier geen twijfel over dat de Zoon niet in de “eeuwige verdoemenis” of “hel” viel. Noch hier, noch ergens anders wordt dat gezegd. De situatie was ook niet onomkeerbaar. De enige vergelijking is met de dood.

Doden en vergaan

De eerste keer dat dit woord wordt gebruikt, lezen we in het Evangelie van Matteüs:

“En toen zij weg waren, zie, een engel des Heren verscheen aan Jozef in een droom, zeggende: Sta op, neem het kind en zijn moeder tot u, en vlucht naar Egypte, en blijf daar totdat Ik het u zeg. Want Herodes zal het kind zoeken om het te doden.”
Mt 2,13

Herodes wilde het kind “doden”. Het heeft niets te maken met Herodes die het kind in een hel duwde of eeuwige verlating van God. Hij wilde Jezus uit de weg ruimen, namelijk doden. Zijn aanwezigheid moest worden veranderd in afwezigheid. Hij wilde dat Jezus zijn leven zou verliezen. Deze Jezus, aangekondigd als Koning der Joden(Mt 2,2), moest van het toneel verdwijnen. Als dit aspect oppervlakkig is, dan is apollumi het woord dat gebruikt wordt in het Nieuwe Testament.

Uit de toespraak van Gamaliël tot de Joodse religieuze leiders:

“Want vóór die dagen stond Theudas op en zei dat hij zelf iets was waar een aantal van ongeveer vierhonderd mannen zich bij aansloot; hij is gedood, en allen die naar hem luisterden zijn verstrooid en tot niets gebracht. Daarna stond Judas, de Galileeër op, in de dagen der inschrijvingen, en maakte een menigte van mensen afvallig, en bracht hen achter zich; ook hij kwam om, en allen die naar hem luisterden, werden verstrooid.”
Handelingen 5:36-37

Judas de Galileeër kwam om, net zoals Theudas werd gedood. Hij stierf en verdween van het toneel. Wat er daarna gebeurt is hier niet aan de orde. Apollumi betekent op veel plaatsen gewoon “vergaan”. Zij die vergaan, sterven. De staat waarin men dan terechtkomt is de dood, niet een irrationele verlorenheid. Andere Bijbelpassages waarin dit op vergelijkbare wijze wordt beschreven zijn bijvoorbeeld Lc 11:51 en Lc 13:33.

Zij die vergaan, sterven. De staat waarin men dan terechtkomt is de dood, niet een irrationele verlorenheid.

We lezen een ander voorbeeld in het Evangelie van Johannes. Jezus werd gevangen genomen en voor de synode beraadslaagden de Joden over het lot van Jezus:

“Maar een van hen, Kajafas, die dat jaar hogepriester was, zei tegen hen:
Gij weet niets, en gij meent niet, dat het voor u nuttig is, dat één mens voor het volk sterft , opdat niet het gehele volk verloren gaat.” Johannes 11:49-50, vgl. Johannes 18:14

Het is beter dat één man sterft dan dat het hele volk omkomt. “En dit zei hij niet van zichzelf, maar omdat hij in dat jaar hogepriester was, profeteerde hij dat Jezus voor het volk zou sterven; en niet alleen voor het volk, maar dat Hij ook de verstrooide kinderen van God tot één volk zou verzamelen.” (Johannes 11:51-52).

Zonder wederopstanding alles verloren

Uit de passages tot nu toe is het op geen enkele manier mogelijk om een eindeloze afscheiding van God of een kwelling in een hel te concluderen. Integendeel: de uitspraken zijn concreet en heel duidelijk. Zij die vergaan, sterven. Verder gaat de gedachte niet. De persoon verdwijnt uit de waarneming.

In overeenstemming met deze uitspraken is ook de volgende verwijzing van Paulus:

“Want als doden niet worden opgewekt, wordt Christus ook niet opgewekt. Maar indien Christus niet opgewekt wordt, zo is uw geloof nietig, gij zijt nog in uw zonden. Zo zijn ook zij verloren die in Christus ontslapen zijn.”
1Cor 15,16-18

Paulus heeft het in dit hoofdstuk over de opstanding. De kern van zijn verklaring is dat de verrijzenis van Christus het middelpunt van het evangelie is. Als de opstanding niet zou plaatsvinden, zou alles tevergeefs zijn. De opwekking van Christus is Gods bevestiging van gerechtigheid (Rom 4:25). Als Christus niet is opgewekt, dan zouden ook wij nog steeds in onze zonden zijn. En degenen die als gelovigen stierven, zouden verloren zijn gegaan. Dit is een sterk argument dat “verloren gaan” betekent “sterven”. Zonder opstanding is de dood het einde van alles.

Zonder opstanding, zegt Paulus, is de gelovige ook verloren. Want zonder opstanding blijft de dood bestaan.

Hoe is het mogelijk dat iemand verloren gaat in Christus? Zonder opstanding, zegt Paulus, is de gelovige ook verloren. Dan wordt de dood niet opgeheven en blijven degenen die gestorven zijn “verloren”. Er is geen leven in de dood. De dood is de antithese van het leven. Alleen wederopstanding kan dit tegengaan. Zonder opstanding is er geen verwachting, zelfs niet voor gelovigen. Dit laat op indrukwekkende wijze zien dat:

• verloren gaan = vergaan = sterven (met de dood als gevolg)
• dit geldt niet alleen voor de ongelovigen, maar uitdrukkelijk ook voor de gelovigen
• er is geen leven in de dood, maar alleen na de dood – door opstanding
• zonder opstanding is alles voorbij en zijn we “de beklagenswaardigste van alle mensen” (1Cor 15,19)
• Verdwalen” heeft niets te maken met de hel of het verlaten van God.

Overgang naar een andere staat

Verdwalen bestaat dus wel, maar niet in de zin zoals het vaak nog wordt geleerd. Verdwalen betekent in alle duidelijke contexten “omkomen” of “doden” als het gaat om het lot van mensen. Niets gaat verder dan dat. Wie verloren gaat, verliest zijn leven en is daarna “weg”, wat deze wereld betreft. Het is op dit aspect dat de nadruk van het Griekse apollumi ligt. Er kan geen sprake zijn van een einde in de hel, want zonder opstanding zouden zelfs gelovigen verloren gaan, schreef Paulus. Hij bevestigt dus de betekenis van vergaan als “eindigen in de dood”.

De conclusie van de bijbelse verklaringen is heel nuchter. Zij die vergaan, sterven. Dit kan echter een verlies betekenen. Want wie gestorven is, kan geen deel meer hebben aan het huidige leven. Maar we weten dat er een opstanding van de doden is, een opstanding ten leven en een opstanding ten oordeel (Johannes 5:28-29). Dan gaat het verder. Wat er vervolgens precies gebeurt, wordt niet beschreven met de term “verdwalen”. Dit concept reikt alleen tot de dood en niet verder.

Verbreed de horizon

Wat we nu hebben gelezen in termen van bijbelse referenties verandert de traditionele kijk fundamenteel. De beste manier om dit te illustreren is met een grafiek:

De traditionele kijk op “verdwalen”, zoals naar voren gebracht en aangenomen door de voorstanders van een “hemel en hel” doctrine, ziet het bereik als eindeloos en de staat als onherroepelijk. Het startpunt lijkt niet altijd zo duidelijk. Sommige mensen denken dat we nooit een goede start hebben gemaakt, maar dat we vanaf onze geboorte al verloren zijn. Anderen zien het zo dat iemand die niet gelooft zich nog kan bekeren totdat hij sterft. Pas als hij gestorven is, is hij onherroepelijk gered of verloren. Er zit zoiets als een vervaldatum op het aanbod van verlossing en Gods liefde.

Het bijbelse getuigenis spreekt daarentegen heel anders. Hier begint “verdwalen” niet met sterven, maar het is het stervensproces; “verdwalen” eindigt met de dood.

Het Griekse apollumi wijst op een komende ronde die wordt voltooid door de dood . Een persoon is dan dood (niet verloren!) totdat hij wordt opgewekt en verschijnt voor het oordeel (bijv. Johannes 5:28-29 en Openbaring 20:15).

De traditionele kijk maakt van “verdwalen” een voorwaarde. Het werkwoord wordt een zelfstandig naamwoord, een “verlorenheid” die eindeloos duurt. De Bijbel, aan de andere kant, spreekt over een “verdwalen” als iets dat gebeurt en de verandering naar een andere staat markeert. Wie vergaat, sterft en is dood. Er ontstaan compleet tegengestelde conceptuele werelden.

De tijdshorizon is extreem verkort na het lezen van de bijbelse uitspraken. Dit bagatelliseert de Bijbel niet, noch verliest de verklaring zijn kracht. We verliezen alleen de verkeerde indeling, wat heel verfrissend kan zijn omdat het het zicht op Gods werk vrijmaakt. Geen eindeloosheid, maar een concrete verklaring over het verlies van het huidige leven staat centraal. Er zit echter een addertje onder het gras, want dit verlies van leven heeft gevolgen – en daarom heeft Jezus het erover.

De vooruitzichten in de evangeliën

Aan het begin van dit artikel stond dit vers:

“Want alzo lief heeft God de wereld gehad, dat Hij Zijn eniggeboren Zoon gegeven heeft, opdat een ieder, die in Hem gelooft, niet verloren ga, maar eeuwig leven hebbe.”
Joh 3,16 Rev. Elbf.

Dit is een kernverklaring voor veel christenen, die aan de ene kant Gods liefde voor deze wereld willen uitdrukken, maar aan de andere kant ook de ernst van het afwijzen van Christus (met alle gevolgen van dien) afschilderen: Wortel en stok. De liefde van God en de toorn van God. Hemel en hel. Eeuwig leven en eeuwig verlies. Maar is deze interpretatie consistent met de basistekst en de context?

In de context van de evangeliën heeft Jezus een duidelijke missie: Hij is alleen gezonden naar de verloren(apollumi) schapen van het huis van Israël(Mt 15,24). Paulus schrijft later dat Jezus een dienaar van de besnijdenis werd om de beloften aan de vaderen te bevestigen (Rom 15:8). Hier in Johannes 3 spreekt Jezus tot Nicodemus, de “leraar van Israël” (Joh 3:10) over het Koninkrijk van God (Joh 3:3), dat in Matteüs ook het “Koninkrijk der hemelen” wordt genoemd dat met Jezus heel dichtbij was gekomen (Mt 4:17), het Koninkrijk dat Daniël al in visioenen voorzag toen de God van de hemel een Koninkrijk onder alle hemelen zou oprichten (Dan 2:44; Dan 7:27). Dit is het messiaanse koninkrijk waarover de profeten spraken. Nikodemus staat oog in oog met de Messias en dit is het onderwerp van gesprek. Er staat nu:

“… Zodat iedereen die in hem gelooft,
is niet verloren,
maar eeuwig leven heeft.”

Geloven” is de sleutel tot de vraag of iemand “verloren” is of “eeuwig leven” heeft. Het enige dat we nog moeten begrijpen is wat er in de context wordt bedoeld met “geloven”, “verloren gaan” en “eeuwig leven”.

Het enige dat we nog moeten begrijpen is wat er in de context wordt bedoeld met “geloven”, “verloren gaan” en “eeuwig leven”.

Verdwaal niet – het beroemde vers

Het bekende vers in Johannes 3:16 kan alleen goed begrepen worden in zijn eigen context. Wat staat er eigenlijk geschreven?

1. 
   Iedereen die in Hem gelooft ... Dit wordt uitgelegd in de voorgaande verzen: “Zoals Mozes de slang in de woestijn heeft opgeheven, zo moet de Mensenzoon worden opgeheven, opdat iedereen die in Hem gelooft niet verloren gaat, maar eeuwig leven heeft” (Johannes 3:14-15 CNT). Toen de Israëlieten door slangen werden gebeten, hoefden ze alleen maar naar de bronzen slang te kijken om in leven te blijven(Ex 21:9). Het was geen eigen prestatie, maar ze moesten hun ogen en hun verwachting op de bronzen slang richten. Dat was de door God gegeven oplossing om in leven te blijven. Als ze dit niet zouden doen, zouden ze niet in de hel of in een “verlorenheid” terechtkomen, maar zouden ze sterven. Dat is heel nuchter. Vanuit deze vergelijking gaat het naadloos over in het bekende vers. Ook hier is het een kwestie van leven of dood: iedereen die gelooft zal niet verloren gaan (Gr. apollumi), maar zal eeuwig (Gr. aionios) leven hebben. Je moet gewoon begrijpen wat “eeuwig” betekent.
2. 
   Verdwaal niet ... Dit is nu in detail uitgelegd: Dit gaat over “vergaan”, of sterven. Het resultaat is de dood. Zij die dood zijn kunnen geen deel hebben aan het messiaanse koninkrijk.
3. Eeuwig leven …
   Het verschil tussen dit tijdperk en het toekomstige Messiaanse tijdperk is een terugkerend thema in de Evangeliën. Dit ging geenszins over een eindeloos leven, maar over het leven van het komende tijdperk, zoals bijvoorbeeld in de volgende passage: “Toen begon Petrus Hem te vragen: “Zie, wij hebben alles verlaten en zijn u gevolgd: Wat zal ons deel zijn?” Jezus antwoordde: “Waarlijk, Ik zeg jullie: Er is niemand die zijn huis, broeders of zusters, vader of moeder, vrouw of kinderen of akkers heeft verlaten omwille van Mij en omwille van het evangelie, die deze dingen niet honderdvoudig zal terugkrijgen: nu, in deze tegenwoordige tijd, huizen, broeders en zusters, moeder en vader, kinderen en akkers – onder vervolgingen – en in het eon eon leven dat komen gaat.“ (Marc 10:28-30 KNT). Hieruit blijkt duidelijk dat het aeonische leven het leven van de komende aeon of tijdperk is. Voor Nicodemus, als leraar van Israël, was dit een bekend concept. Deel uitmaken van het messiaanse koninkrijk was het vooruitzicht van de profeten. Een eindeloze eeuwigheid is hier volledig misplaatst.

Dat dit de juiste context is, kan ook uit andere passages worden gelezen:

“En toen Hem door de Farizeeën gevraagd werd: Wanneer komt het koninkrijk Gods? antwoordde hij en zeide tot hen: Het koninkrijk Gods komt niet om waargenomen te worden; ook zal niet gezegd worden: Ziehier! Of: Zie daar! Want zie, het koninkrijk van God is in uw midden. En Hij zeide tot de discipelen: De dagen zullen komen, dat gij zult begeren een der dagen des Mensen Zoons te zien, en gij zult Hem niet zien. En zij zullen tot u zeggen: Zie daar, of: Zie hier. Ga niet, maar volg ook niet!

Want zoals de bliksem flitst van het ene uiteinde van de hemel naar het andere uiteinde van de hemel, zo zal de Mensenzoon zijn op zijn dag. Maar eerst moet hij veel lijden en door deze generatie verworpen worden.

En zoals het was in de dagen van Noach, zo zal het zijn in de dagen van de Zoon des mensen: zij aten, zij dronken, zij trouwden, zij werden ten huwelijk gegeven, tot op de dag dat Noach de ark inging en de zondvloed kwam en hen allen vernietigde.

Zo was het ook in de dagen van Lot: Zij aten, zij dronken, zij kochten, zij verkochten, zij plantten, zij bouwden; maar op de dag dat Lot uit Sodom ging, regende het vuur en zwavel uit de hemel en verdelgde hen allen.

Zo zal het ook zijn op de dag dat de Mensenzoon wordt geopenbaard. Te dien dage, wie op het dak is en zijn gereedschap in het huis heeft, laat hij niet afdalen om het te halen; en wie op het veld is, laat hij ook niet omkeren. Denk aan de vrouw van Lot! Wie zijn leven wil redden, zal het verliezen; en wie het verliest, zal het behouden.”
Lc 17,20-32 Rev. Elbf.

Net als in Johannes 3 gaat het hier over Farizeeën die met Jezus praten over het Koninkrijk van God – het Messiaanse Koninkrijk. Er worden vergelijkingen gemaakt. Wanneer het Koninkrijk van God komt, of “in de dagen van de Mensenzoon” (Lc 17:26 vgl. Dan 7:13), zal het vergelijkbaar zijn met de dagen van Noach of de dagen van Lot. Wie dan niet gehoord heeft en zijn ogen op de Messias heeft gericht, zal verloren gaan (Gr. apollumi Luke 17:27; Luke 17:29). Wie in deze dagen zijn ziel probeert te redden, zal haar verliezen (gr. apollumi), maar wie haar verliest (gr. apollumi) zal haar tot leven verwekken. De boodschap is duidelijk: Jezus vertelt de Farizeeën dat het beter is om je ziel (je leven) te verliezen (luister goed: Jezus beveelt aan om de ziel te verliezen!) om vervolgens een aandeel in het Messiaanse leven te ontvangen.

Het beeld dat hier geleidelijk uit de evangeliën naar voren komt is heel anders dan wat gewoonlijk wordt onderwezen. Het gesprek met Nicodemus gaat over toegang tot het messiaanse koninkrijk, en zij die in deze context geloven zullen niet omkomen in de voorafgaande oordelen, maar zullen een aandeel ontvangen in het leven van het messiaanse tijdperk. De belofte en verklaring van Jezus is dat iedereen die gelooft gered zal worden door de tijd van omwenteling en zal delen in het Messiaanse Koninkrijk. Zij die zich van de Messias afkeren zullen verloren gaan en zullen geen deel krijgen aan het Messiaanse leven en tijdperk. Dit is het contrast. Het is een kwestie van leven en dood, en wie er in het Koninkrijk op aarde is. Toen deze woorden werden gesproken, werd de kerk van vandaag nog niet eens genoemd, laat staan dat het een feit was. Een verband met onze tijd en een eeuwige bestemming van alle mensen staat hier niet ter discussie voor Jezus en Nicodemus – en zou dat ook niet voor ons moeten zijn.

Het is een kwestie van leven en dood en wie er in het Koninkrijk op aarde is.

De vooruitzichten in de brieven

Het woord “verloren gaan” wordt beslissend geïnterpreteerd vanuit de evangeliën. De koppeling met een onbepaalde eeuwigheid en de overgang van een werkwoord naar een zelfstandig naamwoord waren erg onhandig, zoals we al gezien hebben. In de andere geschriften van het Nieuwe Testament komt het woord nog verschillende keren voor. Ook daar kan het nergens worden verbonden met een absolute eindvaardigheid van mensen. Een contrast tussen “verloren gaan” en “gered worden” is heel reëel, maar de betekenis van verloren gaan wordt nergens uitgebreid naar een eindeloze tijd inclusief eeuwige veroordeling, straf, hel en dergelijke.

“Want het woord van het kruis is dwaasheid voor hen die verloren gaan;
maar voor ons die gered worden, is het Gods kracht.”
1Cor 1,18

Laten we hier ook een andere passage vergelijken, zodat we deze eerste uitspraak beter kunnen begrijpen:

“… want een geur van Christus zijn wij voor God, zowel voor hen die gered worden als voor hen die verloren gaan: voor sommigen een geur uit de dood tot in de dood, en voor anderen een geur uit het leven tot in het leven.”
2Cor 2,15-16

Het contrast is tussen “gered worden” of “vergaan”, tussen “leven” en “dood”. Hier zien we weer dat de vertaling van apollumi met vergaan zeer toepasselijk is en niet verder gaat dan het huidige leven.

“Maar als ook ons evangelie verborgen is, is het verborgen in hen die verloren gaan, in wie de God van deze eeuw het verstand verblindt van hen die niet geloven, opdat de helderheid van het evangelie van de heerlijkheid van Christus, die het beeld is van de onzichtbare God, niet tot hen zou schijnen.”
2Cor 4,3-4

In al deze bijbelse passages weerklinken de benaderingen uit de evangeliën. Vooral in de vroege brieven van Paulus is de verwachting van de wederkomst van Christus levendig aanwezig. Net zoals in de evangeliën het Messiaanse koninkrijk “voor de deur” stond, ziet ook Paulus de verschijning van Christus en de overgang naar een nieuwe tijd als concreet op handen.

“Maar wij smeken u, broeders, aangaande de tegenwoordigheid van onze Heer Jezus Christus en onze samenkomst tot Hem… Dan zal die wetteloze geopenbaard worden… wiens tegenwoordigheid is overeenkomstig de werking van Satan, met alle macht en tekenen en leugenachtige wonderen, en met alle bedrieglijkheid van ongerechtigheid in hen die verloren gaan (apollumi), omdat zij de liefde tot de waarheid niet hebben aangenomen om gered te worden. Daarom zal God hun een kracht van dwaling zenden, opdat zij de leugen geloven, opdat allen geoordeeld worden…”.
2Thess 2,1-12

Verlossing is echt, net als zinken. Beide spelen zich echter hier op aarde af en hebben betrekking op het huidige leven. Het resultaat is natuurlijk heel anders. Zij die hier gered worden, gaan door naar het nieuwe tijdperk (“onze samenkomst tot Hem”), terwijl anderen vergaan “opdat allen geoordeeld worden”. De gelovigen zullen hun ogen op Christus gericht hebben en op Hem wachten. De rest van de mensen zullen hun eigen weg gaan en het oordeel ondergaan. Dit is wat Paulus eerder aan de Tessalonicenzen schreef:

“Maar omdat wij zonen van de dag zijn, laten wij nuchter zijn en de wapenrusting van geloof en liefde aantrekken, met de helm, die de verwachting van het heil is; want God heeft ons niet aangesteld tot toorn (vgl. Romeinen 1:18), maar tot het verkrijgen van het heil door onze Heer Jezus Christus, die voor ons gestorven is, opdat wij, of wij waken of sluimeren, samen met Hem zouden leven. Spreek daarom met elkaar, en bouw elkaar op, zoals jullie ook doen.”
1Thess 5,8-11

Er is veel verloren gegaan

Als je de bijbelse getuigenissen zorgvuldig doorleest, lijkt veel van de bijbelse context verloren te zijn gegaan. Maar het kan weer gevonden worden. De link met “sterven” kan overal in het Nieuwe Testament teruggevonden worden. Tegen de achtergrond van een op handen zijnde omwenteling van deze wereld – van deze tijd naar een nieuwe tijd – kunnen we Hem ontdekken die voor ons gestorven is, zodat we, of we nu wakker zijn of slapen, tegelijkertijd met Hem kunnen leven.

We kunnen elkaar dus beloften doen en al het andere overlaten aan Hem die alle dingen bewerkt naar de raad van zijn wil(Ef 1:11), want: “Eén alleen is de Wetgever en Rechter, Hij die redt en Hij die kan doden”(Jas 4:12).

Dit artikel verscheen voor het eerst op deze website op 4 november 2014. Dit is een herziene versie.