De vuurzee

De “vuurzee” of “poel van vuur” (Gr. λίμνην τοῦ πυρὸς, limenen tou puros) wordt als uitdrukking alleen in het boek Openbaring genoemd en alleen tegen het einde van het boek. Er zijn maar een paar bijbelse passages: Openb 19:20; Openb 20:10-15; Openb 21:8. In totaal komt de uitdrukking zes keer voor in deze hoofdstukken. In Openbaring 20:10 wordt de uitdrukking enigszins uitgebreid door te verwijzen naar de “poel van vuur en zwavel” (Gr. λίμνην τοῦ πυρὸς καὶ θείου, zie ook Openb. 21:8) wordt over gesproken.

Zwavel wordt herhaaldelijk genoemd in het boek Openbaring in verband met oordelen, dus ook nog een keer in het vroegere oordeel over Sodom en Gomorra (Lc 17:29, vgl. Gen 19). Maar het feit dat zwavel herhaaldelijk voorkomt in beschrijvingen van de hel is nergens in de Bijbel te lezen, behalve hier in het Boek Openbaring. En hier in Openbaring wordt een “hel” in geen enkel woord genoemd – in geen enkele vertaling. Geen van de woorden die in het Nieuwe Testament vertaald worden met “hel” worden gebruikt of zo vertaald in het boek Openbaring.

Hieruit kunnen de volgende verschillen al worden opgemaakt:

“Hel” + zwavel = nee
“Vuurmeer” + zwavel = ja

Deze vuurzee wordt door zijn voorstanders als volgt geassocieerd met een hel (Citaat): “Allen die zonder Christus zijn, zullen een verschrikkelijk einde ontmoeten. Iedereen die niet in het boek van het leven geschreven staat, zal “in de poel van vuur geworpen worden” (Openb. 20:15).” Dit is geen zeldzame beschrijving, maar je vindt deze opvatting op veel websites, in boeken, je hoort het in preken en in Bijbelstudies. Maar slechts een paar mensen merken op dat hier dingen bij elkaar worden gegooid die niet bij elkaar passen in de tekst.

Nergens in de context van deze bijbelse passages gaat het over met of zonder Christus zijn. Het gaat niet om geloof “in Jezus” of “in God”, het gaat niet om “Jezus accepteren” en het gaat niet om het traditionele beeld van een hel. Al deze aannames worden erin geprojecteerd. Het zijn niet-authentieke links.

De vuurzee is niet de traditionele hel, maar het is er wel een projectiescherm voor. Aan de oppervlakte lijkt het zo perfect te passen! Maar het past alleen als je er van tevoren al van uitgaat dat het traditionele beeld van een hel uit de Bijbel komt en dat dit daarom alleen in de Bijbel te vinden hoeft te zijn. Deze visie heeft helemaal niets te maken met een gezonde beschouwing van de Bijbel. De problemen met deze interpretatie beginnen zodra je de tekst wat nauwkeuriger bekijkt.

Is het Vuurmeer een visuele taal?

Het is verleidelijk om het Vuurmeer simpelweg af te doen als “beeldspraak”. Maar dat zou net zo oppervlakkig zijn als de opvatting dat dit de “hel” zou zijn. Voor een goed begrip van de tekst is het niet voldoende om je eigen gedachten erin te projecteren.

Het boek Openbaring is inderdaad rijk aan beeldspraak, maar elke beeldspraak – als het al beeldspraak zou zijn – is gebaseerd op werkelijke gebeurtenissen. Want alleen door vergelijking met een echt referentiepunt kan de essentie van een visuele taal worden herkend. Je kunt hieruit echter niet zomaar concluderen dat “daarom” het traditionele beeld van een hel hierin kan worden gelezen.

Wat het nodig heeft is niet anders dan wat het nodig heeft bij elke andere tekst in de Bijbel: De tekst wil in context gelezen worden en vanuit de grondtekst en context begrepen worden. Dit artikel gaat vooral over het verband tussen het traditionele beeld van een “hel” en deze term “vuurzee”. Wat gebeurt er precies met het Vuurmeer? Wie komt daar binnen, wanneer gebeurt het en hoe wordt het beschreven? De eerste zorg is dus om gewoon de tekst te volgen en uit te zoeken wat er staat, of er verbanden, verschillen of opvallende uitspraken in de tekst staan.

Het “slechte trio” eindigt in de vuurzee

De eerste keer dat het Vuurmeer wordt genoemd is in Openbaring 19, waar we ons midden in de Dag des Heren bevinden (“de Dag des Heren”, Openb. 1:10), die de omwenteling en overgang naar het Messiaanse Koninkrijk markeert. Hoofdstukken 4-19 beschrijven deze enorme omwenteling met oordelen en grote verdrukking. In hoofdstuk 19, waar de vuurzee voor het eerst wordt genoemd, zijn we aan het einde van deze oordeeltijd en wordt het (tamelijk vreedzame) Messiaanse koninkrijk gevestigd. Er zullen hier als het ware nog een paar “instellingen” worden gemaakt voor de volgende keer nadat de rechtbanken zijn voltooid. Daar lezen we:

“Toen zag ik het wilde beest en de koningen der aarde met hun legers verzameld om te strijden met Hem die op het paard zit (Openb. 19:10) en met Zijn leger. Toen werd het wilde beest gevangen genomen, en met hem de valse profeet die de tekenen voor zijn ogen deed, waarmee hij hen misleidde die het merkteken van het wilde beest hadden aangenomen en zijn beeld aanbaden. Levend werden de twee in de poel van vuur geworpen, die brandt van zwavel.”
Openb 19:19-20

Het wilde beest en de valse profeet zijn twee figuurlijke beschrijvingen van figuren uit de eindtijd die de wereld hebben verleid. Ze worden allebei in de vuurzee gegooid. Veelzeggend: Hier wordt expliciet gezegd dat ze “levend” in dit meer worden gegooid. Dit is aan het einde van de beoordelingsperiode. Tegelijkertijd daalt een boodschapper (engel) uit de hemel neer.

“Hij greep de draak, de oude slang (die de tegenstander en Satan is) en bond hem voor duizend jaar. Hij gooide hem in de afgrond, sloot die af en verzegelde die over hem (zodat hij de volkeren niet meer zou misleiden) totdat de duizend jaar voorbij waren. Daarna moet hij voor korte tijd worden losgelaten”. (Openb. 20:1-3).

Dit is een spannend verhaal, waarin duizend jaar rust van Satan wordt beloofd. Een paar verzen later leren we wat er daarna gebeurt: “Als de duizend jaar voorbij zijn, zal Satan uit zijn gevangenis worden vrijgelaten. Dan zal hij op weg gaan om alle volken in de vier hoeken van de aarde te misleiden, de Gog en Magog, om hen (wier aantal is als het zand van de zee) te verzamelen voor de strijd. Toen trokken zij op naar de brede hoogvlakte van het land en omsingelden het kamp van de heiligen en de geliefde stad”. (Openb. 20:7-9). Het idee van een duizendjarig koninkrijk komt uit deze verzen, hoewel nergens staat dat het koninkrijk 1000 jaar duurt. Twee andere dingen duren echter 1000 jaar, en één daarvan is dat Satan gedurende zo’n periode gebonden is. We komen nu bij de tweede vermelding van het meer van vuur:

“Toen daalde vuur van God uit de hemel neer en verteerde hen. Maar de tegenstander die hen misleidde werd in de poel van vuur en zwavel gegooid, waar ook het wilde beest en de valse profeet zijn. Daar zullen ze dag en nacht worden gekweld voor de eonen der eonen.”
Openb. 20:9-10

Dus nu zijn ze met z’n drieën: Satan wordt in de vuurzee gegooid om zich bij het wilde beest en de valse profeet te voegen. Van deze werd eerst gezegd dat dit levend gebeurde, en deze zijn nu “gekweldvoor de eonen der eonen”. Het is belangrijk om dit verband tussen levend en gekweld te herkennen en deze combinaties correct toe te wijzen in de context. We zullen hier verderop nog op terugkomen.

Mensen eindigen in de vuurzee

We zijn nu aan het einde van het Messiaanse Koninkrijk. Opnieuw was er een enorme oproer, en dit werd opnieuw beantwoord met een rechtbank, zoals we zojuist hebben gelezen. Er is dus een oordeel vóór het Messiaanse Koninkrijk en één aan het einde. Beide oordelen vinden plaats op aarde en beide keren wordt gezegd dat de hoofdoorzaken (wild beest, valse profeet, tegenwerker of Satan) in de poel des vuurs worden geworpen.

Let goed op de volgorde: op dit moment zijn er geen mensen in de vuurzee. Dit komt nu pas. Een nieuw tijdperk breekt aan:

“Toen zag ik een grote witte troon en Hem die daarop zat, van wiens aangezicht de aarde en de hemel wegvluchtten en er voor hen geen plaats was. En ik zag de doden, groot en klein, staan voor de troon, en er werden rollen geopend. Toen werd een andere rol geopend, die de rol des levens was, en de doden werden geoordeeld naar wat in de rollen geschreven stond, naar hun werken.
De zee gaf de doden prijs die erin waren, en de dood en het onheilzame (Gr. hades) gaven de doden prijs die erin waren; en zij werden veroordeeld, een ieder naar zijn werken. De dood en de onbeheerde gaven de doden prijs die daarin waren, en zij werden veroordeeld, een ieder naar zijn werken. De dood en de ongewensten werden in de vuurzee gegooid. Dit is de tweede dood: de poel van vuur. En als iemand niet werd gevonden – geschreven in de boekrol van het leven – werd hij in de poel van vuur gegooid.”
Openb. 20:11-15

De vorige oordelen vonden plaats op aarde. Maar hier wordt gezegd dat de aarde en de hemel zijn gevlucht voor het aangezicht van Hem die op de troon zit. Het is enigszins onduidelijk waar de rechtbank zal plaatsvinden. De schrijver drukt hier in ieder geval uit dat wat voorafging tot het verleden behoort – inclusief hemel en aarde, vermoedelijk als beeld voor wat er ook mee verbonden is.

Even later ontstaat er een nieuwe hemel en een nieuwe aarde (Openb. 21:1). Petrus maakt ook melding van deze verandering van hemel en aarde (2Pet 3,10-13). Hier is dus opnieuw een tijd van omwenteling en opnieuw wordt deze gekenmerkt door oordeel. Dat de doden “staan” betekent dat ze zijn “opgestaan” voor het oordeel. Dit is het echte eindoordeel, het laatste oordeel, de bevrijding van alles wat onrechtvaardig was. Hier zetten we recht wat nog scheef zat. Het gaat allang niet meer om Gods rechtvaardigheid, want die werd aan het kruis bevredigd. Dit gaat over het beoordelen van de werken van mensen (Openb. 20:12), dat wil zeggen, wat iemand in zijn leven heeft gedaan.

De tweede dood

De dood wordt hier gepersonifieerd. Eerst staan alle doden op en verschijnen voor de grote witte troon. Dus dan is “dood” “leeg”, net als het onbewaarde. Deze twee zullen nu in de vuurzee gegooid worden. Dit wordt gevolgd door de beschrijving:

“Dit is de tweede dood: de poel van vuur.”
Openb. 20:14

De dood wordt gepersonifieerd in de vuurpoel gegooid, wat betekent: toegewezen aan de vuurpoel. Er is geen weg terug. De vuurzee wordt de tweede dood. Dat is een definitie.

Als één van de doden in de vuurzee wordt gegooid, dan is dit vuur de oorzaak van zijn tweede dood. Hij sterft opnieuw. Daarom is dit de tweede dood. “Dit is de tweede dood: de poel van vuur. En wie niet gevonden werd – geschreven op de rol des levens – die werd geworpen in de poel des vuurs.” (Openb. 20:14-15).

Mensen proberen de tweede dood graag te veranderen in iets totaal nieuws, in een hel waarin men leeft. Het boek Openbaring beschrijft de vuurzee echter als een gelegenheid om opnieuw te sterven. Er is hier echter een speciaal verschil:

• Terwijl het wilde beest, de valse profeet en de tegenprofeet “levend” in de vuurpoel zijn,
• hetzelfde vuur is de reden dat mensen “sterven” als ze erin stappen.

Mensen leven niet meer als ze in de vuurzee worden gegooid. Daar sterven ze opnieuw, daarom staat het voor de tweede dood. Het is essentieel voor het begrijpen van de tekst dat we aandacht besteden aan deze verschillen en er niets in interpreteren dat er niet is.

Laten we even nadenken over deze dood. De uitdrukking “tweede dood” impliceert dat er een eerste dood was. Het verbindende element is “dood”, namelijk deze status van niet-leven. Leven en dood sluiten elkaar uit. Maar wie eenmaal is gestorven, dan voor de grote witte troon verschijnt en vervolgens in de vuurzee wordt geworpen, sterft opnieuw. Hij is weer “dood”. Het is niet iets anders, maar precies hetzelfde. Dit is precies wat beschreven wordt met de uitdrukking“tweede dood”.

Terwijl de drie onheiligen worden gekweld, wordt dit niet van de mensen gezegd. Mensen sterven en zijn dan “dood”, namelijk zonder gevoel – net als bij de eerste dood. Want dat is precies wat het woord “dood” zegt.

Job begreep de dood als een “niet-zijn” (Job 7:6-10; Job 7:21). Het is voorbij met het bestaan (Job 14:1-2), en niet simpelweg een andere manier van zijn (Ps 39:14; Jer 31:15; Mt 2:16-18). Natuurlijk is het gezichtspunt hier altijd vanuit ons, als de levenden. Dat klopt, want dat is het enige uitzicht dat we kunnen hebben. De Bijbel is geschreven voor de levenden, niet voor de doden. De dood is de antithese van alles wat we kunnen waarnemen. De Bijbelschrijvers zijn hier heel nuchter over. De dood is dood. Er is geen verwachting voor een dode (Job 14:7-10).

“… De mens gaat liggen en staat niet meer op. Tot de hemel niet meer is, wordt hij niet wakker en wordt hij niet uit zijn slaap gewekt. DAls U mij maar zou verbergen in Sheol, mij zou verbergen totdat Uw toorn zich afwendt, een doel voor mij zou stellen en mij dan zou gedenken! Als een man sterft, zal hij dan weer leven?

In de Bijbel wordt de dood vergeleken met een slaap, zoals in deze passage (vgl. Joh 11:13). De persoon die gestorven is eindigt (figuurlijk gesproken) in Sheol. Dit is het Hebreeuwse woord dat in het Nieuwe Testament wordt weergegeven als onwaar (Gr. hades). Sheol of Hades is als het ware de parkeerplaats voor de doden, het is het “ontmoetingshuis van alle levenden” (Job 30:23). Maar voor de Grote Witte Troon zullen zelfs de allerlaatsten opstaan en geoordeeld worden naar hun werken (Prediker 12:14). Dan worden de dood en de ongewensten in de vuurzee gegooid, waardoor het de nieuwe, de tweede dood wordt – voor de mensen die erin gegooid worden.

Hoe kunnen we ons dit voorstellen?

Wat lezen we over deze dingen in de tekst? Mensen sterven opnieuw wanneer ze in de vuurzee worden gegooid. Zij hebben weer geen bewustzijn (Ps 6:6; Ps 88:5-6; Ps 115:17; Pred 9:5; Pred 9:10 e.a.). Je bent voor de tweede keer “in slaap gevallen”. Dit is het resultaat van het oordeel voor de Grote Witte Troon.

De dood is nog steeds aanwezig – in of door de vuurzee. Hier valt veel over te zeggen en dit is nog niet het einde. Want op een dag zal de dood worden afgedaan als de laatste vijand (1Cor 15,26). Dit is een vooruitzicht dat verder gaat dan het verslag in het boek Openbaring. Als de dood eenmaal is weggenomen, komt er leven en onvergankelijkheid voor in de plaats (2Tim 1,10) en dan worden ook de overige doden “levend gemaakt” (1Cor 15,22-28).

Vuurzee als hel?

Dat nu de vuurzee of “poel van vuur” kan worden gezien als een plaats van kwelling voor mensen, waar ze voor eeuwig worden gekweld vanwege hun ongeloof, lijkt nu erg onbegrijpelijk.

Je moet je proberen voor te stellen wat dit zou betekenen als de vuurzee de hel van de traditie zou zijn. God zou mensen voor eeuwig in leven moeten houden (wat niet zo is) en ze onverwoestbaar moeten maken (wat niet gebeurt) zodat ze voor eeuwig gemarteld kunnen worden (wat nergens geschreven staat).

Is dit nu het beeld van een God van liefde?

Sommigen houden vast aan dit standpunt omdat ze denken dat “Gods rechtvaardigheid dit voorschrijft”. Wat een waanzin! Gods rechtvaardigheid kan nooit en te nimmer door ons vervuld worden. Dit is precies de kern van het Evangelie: wij kunnen het niet, maar Hij wel! In de laatste woorden van Jezus “Het is volbracht” (Joh 19:30) zit het goede nieuws vervat. In plaats daarvan wordt de hel verzonnen en wordt het evangelie veranderd in een bedreigende boodschap. Het is pikzwart, buitengewoon vreemd en duidelijk ver verwijderd van de bijbelse boodschap.

Het evangelie wordt veranderd in een bedreigende boodschap. Het is pikzwart, buitengewoon vreemd en duidelijk ver verwijderd van de bijbelse boodschap.

De vuurzee lijkt heel reëel, hoe die er op een dag ook uit zal zien. Het is de reden voor een tweede dood. In de dood is er geen verwachting. Verwachting kan alleen opnieuw plaatsvinden door opstanding en levend gemaakt worden. Iedereen die sterft is 100% afhankelijk van Gods genade. Er is geen andere basis, nu niet en in de toekomst niet, niet voor gelovigen en ook niet voor nu-nog-niet-gelovigen. De mens is en blijft afhankelijk van God.

Er is dus een rechtbank. Er is echter geen hel.

We vinden Hades, Gehenna en ook een vuurzee in de Bijbel. Ze hebben allemaal een naam. Maar de gedachten die de Bijbel hieraan koppelt, zijn van een andere soort dan de doctrine van hemel en hel. Deze doctrine van hemel en hel is een duistere erfenis van het christendom. Het is tijd om afscheid te nemen van deze ideeën en een vervormd beeld van God en ze te vervangen door meer op de Bijbel gebaseerde overwegingen – want de Bijbel spreekt niet als doctrine.

Het is tijd dat mensen horen over de genade van God in Christus Jezus, zonder verborgen bekeringsintenties, zonder een houdbaarheidsdatum van Gods liefde, zonder angst en zonder donkere schaduw.

Verdieping

• Is Gehenna de hel?
• Alverzoening
• Oordeel en rechtvaardigheid
• Een korte geschiedenis van de tijd
• Waarom Jezus?