De bezorgdheid

De doctrine van de erfzonde kan niet vanuit de Bijbel worden gerechtvaardigd. Het is een misleidende doctrine. Maar we moeten het kind niet met het badwater weggooien. Natuurlijk is het onderwijs ontstaan uit een echte zorg. Het staat niet in de Bijbel, maar ik kan de bedoeling erachter goed begrijpen.

Mensen worden met twee dingen geconfronteerd: We bedoelen het meestal goed, maar blijven gebrekkig, en aan het einde van ons leven sterven we zonder dat we er iets aan kunnen doen. Dit zijn twee tastbare problemen voor de hele mensheid. Wat zegt de Bijbel over deze dingen? Uit zulke vragen ontstond de doctrine van de erfzonde. De bezorgdheid is goed, maar de oplossing is niet goed.

Adam en Eva

Volgens de bijbelse beschrijving is de mensheid ontstaan uit een mensenpaar, Adam en Eva. Dit is de context die de Bijbel geeft. Dat is het verhaal. Degenen die dit niet geloven moeten het op zijn minst laten staan als onderdeel van het Bijbelse verhaal. Het is een belangrijke voorwaarde om de verdere uitleg te begrijpen. In zowel het Oude als het Nieuwe Testament wordt dit verhaal gebruikt om veel andere dingen uit te leggen. In die zin moeten we het verhaal serieus nemen en niet verstijven op een ontkenning (“dat kan niet!”) of op het feit dat ze allebei geleefd moeten hebben (dat kunnen we niet bewijzen en dat is ook niet de bedoeling van het verhaal). Het gaat mij erom dat we het verhaal zo onpartijdig mogelijk lezen en proberen te begrijpen wat de schrijvers bedoelden.

In het verhaal van de Bijbel komt de mensheid voort uit een menselijk paar, Adam en Eva. Er gebeurde iets met dit mensenpaar dat vaak de “zondeval” wordt genoemd. Dit is ongeveer het begin van de problemen. We lezen hierover in de eerste hoofdstukken van de Bijbel. Beiden leefden in de Hof van Eden. Dat is waar God hen heeft geplaatst. Ze kregen alle vruchten van de bomen als voedsel, maar met één uitzondering: ze mochten niet eten van de boom van de kennis van goed en kwaad (Gen 2:17). Dat was een gebod dat ze niet mochten overtreden. Je kunt je natuurlijk afvragen waarom God überhaupt zo’n boom plantte en waarom uitgerekend midden in de tuin. Maar dat is niet het onderwerp van deze bijdrage.

Op een dag komt er een slang en die begint een gesprek met Eva over de vrucht van deze boom en Gods verbod. Dit is natuurlijk bijzonder, want tegenwoordig zijn er tenminste geen pratende slangen – behalve in sommige sciencefictionfilms. Eva wordt hier verleid door de slang, neemt deze vrucht en geeft hem ook aan Adam. Dat deze vrucht een appel is, is slechts een fantasierijke traditie.

In het bijbelse verslag wordt Adam verantwoordelijk gehouden voor deze overtreding, ook al nam Eva eerst van de vrucht en was de slang de schuldige (Gen. 3:12-13). Adam, als de eerste mens, overtrad Gods gebod. We herkennen hieruit dat dit een symbolische opdracht is.

Dit gemiste doel heeft verstrekkende gevolgen. Samen met het verbod dreigde God de mensen dat als ze van de vrucht zouden eten, ze “zouden stervend zijn tot ze sterven” (Gen 2:17). Ze werden niet bedreigd met de onmiddellijke dood, maar met sterfelijkheid. (Dit verschil is niet in elke vertaling duidelijk). Dit is de context die Paulus in een paar woorden samenvat in Romeinen 5:

“Daarom, gelijk door één mens de zonde in de wereld is gekomen, en door de zonde de dood, en zo is tot alle mensen de dood doorgedrongen, waarop allen zondigden …”
Rom 5:12

Het probleem van alle mensen

Paulus legt in de Brief aan de Romeinen in detail uit hoe ontoereikend mensen zijn. We leven, we sterven en we maken fouten.

“Er is geen verschil, want allen hebben gezondigd en komen te kort voor de heerlijkheid van God.”
Rom 3:23

De apostel heeft gerechtvaardigd waarom hij alle mensen over één kam scheert. Niet omdat hij veroordeelt, maar omdat we allemaal geconfronteerd worden met onze sterfelijkheid en allemaal “de glorie van God” missen. We lijden aan gebreksverschijnselen. We zijn sterfelijk en op een andere manier krijgen we het niet voor elkaar. Alle mensen hebben dat gemeen. Dit betekent niet dat alle mensen “even slecht” zijn, maar dat niemand zich op eigen kracht van deze dingen kan bevrijden. De Bijbel is hier heel nuchter.

Er is nu een antwoord van God hierop. Zoals “zonde” en “dood” bij elkaar horen, zo horen “leven” en “gerechtigheid” bij elkaar. Zonde en dood kenmerken de menselijke ervaring, terwijl leven en gerechtigheid Gods antwoord is op deze desolate situatie.

Geen erfzonde

Laten we eens kijken wat er in dit vers gebeurt:

1. Door een mens kwam de zonde de wereld binnen
   1. en door de zonde de dood
   2. en zo drong de dood door tot alle mensen
2. waarop allen zondigden.

De stijlfiguur is een inversie. Het verband is duidelijk. Hier wordt Adam gezien als de oorsprong van zonde en sterfelijkheid. Sinds deze onoplettendheid is iedereen getroffen. Het feit dat er staat “door een man” geeft aan dat Adam als het ware als een kanaal wordt gezien. Het gebeurde door hem. Het is alsof zijn beslissing de sluizen opende en de problemen binnenstroomden. De 1. groep wordt gespiegeld door de 2e groep herhaald. In de Groep 1 gaat over Adam, in de De 2e groep gaat over de hele mensheid.

Laten we nu eens kijken wat Paulus hier precies beschrijft:

1. De zonde kwam binnen en daarmee de dood
2. De dood dringt nu door tot alle mensen, waarop allen zondigen.

Hier wordt duidelijk dat het niet de zonde is die geërfd wordt, maar de dood. We zijn sterfelijk. Deze sterfte wordt van generatie op generatie doorgegeven. Deze sterfelijkheid is nu de oorzaak van al het zondigen, namelijk het missen van hun doel. In plaats van “erfzonde” zou je vanwege dit vers beter kunnen spreken van “erfelijke dood”. Het zou waarschijnlijk beter zijn als we gewoon spraken van “sterfelijkheid”.

De mens is daarom niet “inherent slecht”, maar hij is “sterfelijk” vanaf zijn geboorte. Deze visie komt niet alleen overeen met de werkelijkheid, maar kan hier ook goed worden onderbouwd vanuit de Bijbel. Sterfelijkheid kleeft aan ons en is de oorzaak van veel problemen. Daardoor zondigen we en missen we de heerlijkheid van God (Rom 3:23).

Deze situatie is onvermijdelijk en daarom een echt probleem voor iedereen. Dit is ook de achtergrond van het evangelie van Gods genade. Zonde is echt, niet omdat het “geërfd” is, maar omdat het aan ons kleeft vanwege onze sterfelijkheid.

Het gevolg van de doctrine van de erfzonde leidt echter tot dwaling. Eerst concludeert men dat zonde erfelijk is, dan dat ieder mens “verdoemelijk” is, zelfs als klein kind, en tenslotte dat ieder kind verloren is volgens de leer van hemel en hel en daarom sacramenten nodig heeft voor redding als hij of zij stervende is. Het is een rampzalige opeenvolging van verkeerde conclusies.

De doctrine van de erfzonde verklaart niets, maar verduistert het uitzicht. In geen enkel oordeel oordeelt God over een vermeende erfzonde, maar gedrag wordt altijd beoordeeld – namelijk “rechtgezet”. Het gaat over de vraag “Wat heb je gedaan in het leven?”. Het zijn deze “werken” die beoordeeld zullen worden (bijv. Openb. 20:12). Noch geloof noch erfzonde spelen een rol in de oordelen van God, voor zover het mensen betreft.

Alleen het kruis wijkt af van deze indruk. Hier wordt de mens niet beoordeeld voor zijn daden, maar de Zoon van God wordt beoordeeld voor de daden van anderen. Dit is wat het kruis doet volgens de Bijbel. Dit is God die in ons voordeel werkt. Deze gerechtigheid van God wordt gegeven omdat niemand haar kan bereiken. Niemand bereikt Gods glorie omdat onze sterfelijkheid ertoe leidt dat we voortdurend het doel missen. We hebben een oplossing nodig. Dit is waar het Evangelie van de Genade van God over spreekt. Dit gaat over Gods gerechtigheid die aan ons gegeven is (Rom 3:24).

Deze dingen zijn al in detail besproken in het artikel “De erfzonde in twijfel getrokken”.

Adam en Christus

In de context van onze studie in Romeinen gaat dit niet over de erfzonde. Paulus sprak nooit over de erfzonde. Hij schrijft in Romeinen 5:12 over de gevolgen voor de mensheid. Adam is een kanaal en hij confronteert Christus. Dit wordt in de volgende verzen uitgelegd.

Het culmineert in de verklaring in Romeinen 5:18:

1. Daarom, hoe het werd veroordeeld door de ene versterving voor alle mensen
2. Op deze manier komt de rechtvaardiging van het leven ook tot stand door het ene wettelijke oordeel voor alle mensen.

Paulus argumenteert vanaf 5:12 tot deze uitspraak in 5:18. Hier in Rom 5:12 gaat het over Adam en het gevolg voor alle mensen. Daarna spreekt hij over Christus en de gevolgen voor diezelfde menselijkheid.

Daar zullen we dieper op ingaan.