We komen bij deze Psalm, maar niet meteen. Eerst schets ik de achtergrond van ontwikkelingen aan de basis in onze samenleving.

Van gelijkheid naar “gelijkheid”?

Kan een man gelukkig zijn? Dat is een enigszins provocerende vraag vandaag. Natuurlijk zijn er veel mensen die meteen bevestigend antwoorden. Anderen wijzen het echter heftig af vanwege het stigma dat aan “de man” kleeft. In de afgelopen decennia is er veel gedaan voor gelijke rechten voor mannen en vrouwen. Dit is een belangrijk punt van zorg. Ik steun dat. Deze ontwikkeling kan echter ook een verkeerde ontwikkeling in gang hebben gezet.

Deze vragen gaan niet alleen over persoonlijk welzijn (“Voel ik me prettig in mijn mannelijkheid of vrouwelijkheid als man of vrouw?”), maar ook over sociale relevantie. Denk aan sociale rollen in de maatschappij, verwachtingen en eisen die alleen gebaseerd zijn op geslacht. En last but not least gaat het ook over jurisdictie (bijvoorbeeld in het geval van echtscheiding). Hier is mijn observatie: er zijn enorme nadelen voor mannen die consequent verborgen worden gehouden. Dit is niet bedoeld om de gelijkheid van vrouwen te ondermijnen. Je moet je eerder realiseren dat onze menselijkheid iets complexer is en dat het niet alleen gedaan is met gelijke rechten voor vrouwen. Dit geldt vooral wanneer deze inspanningen weer nieuwe onevenwichtigheden veroorzaken, dit keer duidelijk in het nadeel van mannen.

Gelijke rechten voor vrouwen zijn noodzakelijk en een goede zaak. De eenzijdigheid van de visie is echter problematisch. Als deze gelijkheid van vrouwen tegelijkertijd mannen of mannelijkheid demoniseert, zoals hier en daar gebeurt, dan is er een echt probleem. Dit brengt veel mensen in nood, zowel mannen als vrouwen. Tegenwoordig staan er veel video’s over op YouTube, worden er teksten over geschreven en worden er zelfs wetenschappelijke studies naar gedaan. Deze demonisering is een probleem, niet gelijkheid. Het lijkt er eerder op dat het kind met het badwater is weggegooid. Daarover dadelijk meer, want ik wil graag een achtergrond schetsen waartegen deze eerste psalm misschien waardevolle suggesties kan geven.

Gelijkheid betekent “gelijke rechten in de samenleving voor mannen en vrouwen”. Op sommige plaatsen is er echter een ideologische onderbouwing van deze stelling die zegt dat mannen en vrouwen “gelijk” zijn. Van “gelijk in de samenleving” ga je naar “man en vrouw zijn gelijk”. Het is niet hetzelfde. Daar worden echter ideologische benaderingen gehanteerd.

Als mannelijkheid en vrouwelijkheid op één lijn moeten worden gebracht, als mannen vrouwelijker moeten worden en vrouwen mannelijker, hoe zit het dan met de eigen identiteit? Willen mannen vrouwelijker worden? Of willen ze gewoon af van giftige mannelijkheid? Op dezelfde manier moet aan vrouwen worden gevraagd of ze mannelijker willen worden? En welke verantwoordelijkheid legt dit bij vrouwen? Zijn er alleen rechten of misschien ook plichten?

Als mannen vrouwelijker zouden worden en vrouwen mannelijker, hoe zit het dan met hun eigen identiteit?

Mannelijkheid ligt onder vuur. Aan de ene kant wordt het afgekeurd, aan de andere kant is het gewenst. Beide vinden tegelijkertijd plaats. Hoe moet een man hiermee omgaan? Deze discrepantie kan een voelbaar conflict worden tussen denken en voelen. Hoe kan een man nog steeds een man zijn? Mannelijkheid faalt door de vraag om vrouwelijker te worden. Radicaal feminisme faalt vanwege de biologie van vrouwen. Mannelijkheid en vrouwelijkheid zijn eigenschappen die we allemaal met ons meedragen. Ze vormen ons vanaf onze geboorte en kunnen niet voldoende worden verklaard door culturele of sociale conditionering alleen.

Het hele genderdebat is ontstaan doordat gender werd losgekoppeld van de biologie en werd gezien als een sociale inprenting. Dit ging gepaard met het feit dat man en vrouw alleen begrepen worden als een “sociaal construct”. Het is de ontkenning van een biologische sekse ten gunste van een vloeibare inprenting. Wanneer het verlangen naar gelijkheid ertoe leidt dat mannelijkheid en vrouwelijkheid op een zijspoor worden gezet, ontstaan er nieuwe uitdagingen. Dat is waar we het hier over hebben, wetende dat er verschillende meningen zijn en dat het laatste woord misschien nog niet gesproken is.

Het gaat mij erom een onderwerp aan te snijden dat relevant is, zodat we ons christendom en onze menselijkheid in de wereld van vandaag kunnen evalueren. Het gaat erom differentiatie mogelijk te maken en een relevantie voor de uitspraken van de Bijbel te herkennen die ook vandaag van pas komt. We leven in een complexe wereld waarin veel dingen niet langer vanzelfsprekend zijn. Het is een voorrecht om hierover na te kunnen denken.

Mannelijkheid en vrouwelijkheid

Wat vandaag de dag steeds meer aandacht krijgt in een grote verscheidenheid aan teksten en video’s zijn de concepten van mannelijkheid en vrouwelijkheid. Dit gaat dus niet over patriarchaat of matriarchaat, het gaat niet over traditionele rolmodellen of het behoud van “traditionele waarden”. Het is eerder een kwestie van identiteit. Het gaat over de vraag wat een man onderscheidt, of de mannelijkheid van een man en de vrouwelijkheid van een vrouw gewaardeerd kunnen worden als aantrekkelijke en noodzakelijke sterke punten.

Na de golf van gelijkheid op maatschappelijk niveau, ligt de focus nu steeds meer op dit persoonlijke niveau. Daarmee trekt men de sociale gelijkheid niet in twijfel, maar bekritiseert men dat de geëiste gelijkheid ook een nivellering van de verschillen tussen mannen en vrouwen teweeg heeft gebracht. Dit is niet alleen een aberratie, maar een “nieuwe mannelijkheid” geeft een negatieve vorm aan de samenleving – niet in de laatste plaats voor vrouwen. Talloze YouTube-video’s spreken hierover. Enkele prominente kanalen zijn:

• Tamara Wernli: De devaluatie van mannen schaadt de samenleving
• Alexander Grace: Ik geloof in verschil-feminisme

Dit is een fenomeen van onze tijd. Wat doet dit hier in een Psalminterpretatie? Nou, we leven vandaag. Als ik vandaag wil geloven, moet mijn geloof zich vandaag bewijzen. Dit betekent ook dat ik mijn gedachten en de huidige uitdagingen kan evalueren in het licht van de Schrift. Misschien laat het zien dat ik een meer gedifferentieerde houding kan aannemen.

De confrontatie zoeken

Vandaag de dag gaat het om meer dan gelijkheid. Het is ook een kwestie van identiteit, die deel uitmaakt van een gezonde samenleving. Deze identiteitskwestie moet worden aangepakt. Veel mannen willen graag mannelijk zijn en veel vrouwen willen graag vrouwelijk zijn. Dit zijn aspecten van een identiteit die elk gebied van het leven en onze gemeenschappen (gezin, kerk, gemeenschap, maatschappij) beïnvloeden.

Als je de veronderstelde veiligheid van traditionele rolmodellen verlaat, ontstaat er een vacuüm. Je wordt gedwongen om je eigen identiteit te ontdekken om het vacuüm op te vullen. Dit is geen terugtrekking in het verleden, maar een uitdaging voor de huidige tijd. Het is de poging om vooruit te denken, om vanaf hier de volgende stap beter te maken, om geschikte hulpmiddelen, denkpatronen en levenshoudingen te verwerven die verder helpen. Onze identiteit vinden is belangrijk voor onszelf, voor onze families, voor onze gemeenschappen en voor onze samenleving.

Er schuilt een vijandbeeld in het idee van gelijkheid. Het vijandbeeld is de man, ook wel “patriarchaat” genoemd. Dit is het vermeende “kwaad”. Dit idee wordt vervolgens geprojecteerd op het begrip “mannelijkheid”. Dit is hoe progressieven zich onderscheiden van conservatieven. Beide bevinden zich echter aan de uiterste rand van een breder spectrum. Aan de randen van het spectrum zie je het centrum misschien niet meer duidelijk.

De identiteitskwestie is een vraag vanuit het centrum. Het heeft niet alleen te maken met onze menselijkheid, maar natuurlijk ook met ons christendom en onze samenleving. Het denken over identiteitskwesties kan niet worden opgelost door ideologie, of die nu “christelijk”, “wakker”, “progressief” of hoe dan ook is.

Uitdagingen niet uit de weg gaan is een mannelijk sterk punt. Het is goed om ermee om te gaan. Omgaan met identiteitskwesties omvat ook de eigen mannelijkheid en vrouwelijkheid. Zo’n debat vormt niet alleen een gezonde mensheid, maar ook een gezond christendom dat niet geleid wordt door ideologieën, maar gefundeerd is in genade en concrete liefde. Zij die geliefd zijn, kunnen hun eigen identiteit leven. Zij die weten dat God van hen houdt, krijgen een onwankelbaar fundament waarop ze kunnen bouwen, zelfs als ze niet zeker weten hoe ze moeten zijn en worden in hun huidige omgeving.

Er is een valse vroomheid die zich kan manifesteren in “lief zijn” en “onderdanig zijn”. Ook dat is onzekerheid. Dit is net zo giftig als patriarchale arrogantie. Als je je echter gesteund weet door Gods liefde en genade, kun je een mens en christen zijn op een gezonde basis zetten die geen enkele uitdaging in het huidige leven uit de weg gaat. Een gezonde gemeenschap of geloofsgemeenschap bevordert een gezonde kijk op deze wereld en neemt geen genoegen met ideologieën.

De gelukkige man

Het is maar goed dat de Bijbelschrijvers geen weet hadden van de uitdagingen van vandaag. Sommigen verwerpen tegenwoordig de Bijbel als een geschreven getuigenis van een patriarchale structuur. Dit gaat echter niet ver genoeg. Om achter elke boom een demon te zien en in elke oude tekst een patriarchaat, mist de realiteit van het leven en het geloof. De Psalmen zijn heel anders. Dit gaat over levenswijsheid en wijsheid van geloof en zeker niet over patriarchaat. Het beschrijft echter de ervaring van één man. Wat kunnen we hiervan leren?

“Gelukkig de man,
die de raad van de goddelozen niet opvolgt,
Betreed niet het pad van zondaars
en niet in de kring van spotters zitten,
maar heeft zijn vreugde in de wet van de HEER
en overpeins zijn wet dag en nacht!”
Psalm 1:1-2

Deze woorden spreek ik uit ervaring. Hij die de goddelozen, zondaars en spotters mijdt, en in plaats daarvan zijn dagen en nachten vult met goede dingen (in de tekst: de Thora, de instructie van Mozes), zal gelukkig zijn. Er zit een grote nuchterheid in deze woorden. Het beschrijft, achteraf, hoe deze man altijd voor het goede heeft gekozen. Dat is positieve mannelijkheid. Een levenshouding wordt hier ter sprake gebracht, niet als een intentie, maar als een ervaren realiteit, als een waardevolle ervaring.

“Hij is als een boom,
geplant door waterstromen,
die zijn vruchten voortbrengt in zijn seizoen,
en waarvan het gebladerte niet verwelkt;
alles wat hij doet slaagt.”
Psalm 1:3

De psalmschrijver legt in figuurlijke taal uit hoe het werkt. Iemand die gericht is op het goede is als een boom die geplant is bij waterstromen. In het Hebreeuws staat hier niet “planten” maar “verplanten” en niet “stromen water” maar “sloten water” (zie ook de vertaling van Martin Buber aan het begin van dit artikel). Het idee hierachter is dat het een bewuste keuze is om zichzelf – in figuurlijke zin – direct naar het water te transplanteren, namelijk daar waar men het water bewust naartoe wil leiden. Daar kun je er zeker van zijn dat je altijd vers water krijgt. Dat doet goed en maakt groei mogelijk.

Een man die dit doet is “als een boom die zijn vruchten draagt in zijn seizoen”. Het is een opmerkelijke vergelijking. Een boom denkt niet na over het produceren van fruit. Er is geen bewuste inspanning voor nodig. Het is het natuurlijke proces wanneer een boom door het water wordt geplant. Met andere woorden, als we de voorwaarden creëren voor een gezonde groei, zullen we op een dag oogsten. Dat is de normale ontwikkeling.

Als Paulus het in het Nieuwe Testament heeft over de “vrucht van de Geest” (Gal 5:22-23), dan is dit ook het resultaat van vele bewuste beslissingen. Het is wat groeit als we ruimte geven aan de belangrijke dingen – als we “spirit” geven. Het is de vrucht van de Geest.

“Maar de vrucht van de Geest is liefde, blijdschap, vrede, geduld, zachtmoedigheid, goedheid, trouw, zachtmoedigheid, zelfbeheersing.”
Gal 5:22-23

Er is maar één vrucht, maar die kan worden geparafraseerd in deze lijst met negen kenmerken. Deze dingen komen allemaal samen. Het is een enkele vrucht. Het groeit als we de voorwaarden ervoor scheppen. De Psalm zegt verder:

“Hij is als een boom die geplant is bij waterstromen,
die zijn vruchten voortbrengt in zijn seizoen,
en waarvan het gebladerte niet verwelkt; alles wat hij doet slaagt.”
Psalm 1:3

Leven en overvloed zijn het resultaat. Dat is het geluk van de man. Niet in de zin van een welvaartsevangelie dat zich alleen richt op consumptie en materiële goederen, maar als een gezonde bloei van de taken van het leven. Wie zo leeft, vervult niet alleen zijn menselijkheid, maar ook zijn geloof.

Vanaf daar gaat de reis verder. Zij die een goede en positieve basis hebben gelegd, waarvan ze de vruchten plukken, kunnen een ondersteunende kracht worden in hun gemeenschap. Positieve mannelijkheid streeft naar het welzijn van anderen zonder zichzelf uit te sluiten.

Verdieping

Bijdragen in het Engels of Duits

• Wikipedia: Mannelijkheid
• Tamara Wernli: Bijna niemand heeft het over DEZE nadelen voor mannen
• Het ongemak van gender: het boek dat de hele genderproblematiek in gang zette
• Roger Rosweide: Hoe mannen hun mannelijkheid verloren

Stimulatie

• Is het belangrijk om over sociale kwesties te praten in je familie of geloofsgemeenschap? Waarom (niet)?
• Zie je jezelf als conservatief of progressief? Wat is daarin belangrijk voor jou?
• Voel je je veiliger bij traditionele rolmodellen en waarom is dat?
• Zie je onzekerheid over verwachtingen voor mannen of vrouwen in de maatschappij?
• Kun je je een situatie herinneren die lijkt op wat hierboven is beschreven?
• Hoe voel je je als man of vrouw in je eigen huid? Wat moet er veranderd worden?
• Definieer “mannelijkheid” en “vrouwelijkheid”. Bespreek.
• Lees en bespreek Psalm 1. Wat wil de psalmschrijver overbrengen?
• Hoe “perfect” moet je zijn om je geaccepteerd te voelen door anderen?