Tijden van onrust

De populaire kerken uit het verleden hebben veel van hun relevantie verloren. Uiterlijk wanneer de geldstroom opdroogt, moeten eerdere structuren worden heroverwogen. Dit wordt vandaag al duidelijk(FAZ artikel, in het Duits). Steeds meer mensen verlaten de oude structuren. Dit is echter niet alleen een fenomeen van de traditionele nationale kerken, maar in een andere vorm komt het ook voor in vrije kerken. Daar is de “uitstroom van gelovigen” vooral een doorstromen. Dit gebeurt wanneer mensen stilletjes vertrekken omdat het onderwijs en de subcultuur als te beperkend en rigide worden ervaren.

Maar dan is er nog een ander soort omwenteling. Het gebeurt onafhankelijk van de externe affiliatie. Het gaat over persoonlijke kwesties. Deze omwenteling gaat over de echt belangrijke vragen van het leven vanuit een christelijk perspectief. Het gaat over thema’s als leven en dood, laatste gebeurtenissen en hoe we de Bijbel nu moeten begrijpen. Als de gemeenschappen hier geen ruimte voor bieden, wordt ontwikkeling buiten gezocht.

Vragen over vragen

Wie niet langer tevreden is met eerder bekende antwoorden kan twee dingen doen: Men kan de vragen voortzetten of een mogelijk nieuw antwoord al opgeven. Als je bijbelpassages tegenkomt die het eerdere begrip van de Bijbel in twijfel trekken, dan moet je zulke vragen toch onderzoeken? Helaas is dit niet overal wenselijk. Zo kunnen er vragen ontstaan waarop geen antwoord wordt gevonden en wat overblijft is verlangen en vaak frustratie over onopgeloste vragen en starre overtuigingen.

Vragen over vragen … Hoe ziet onze God en Vader eruit? Wat maakt hem zo bijzonder? Hebben we een wraakzuchtige en op vergelding gerichte God of is Hij een genadige God die met iedereen tot het einde komt door Christus (Kol 1:20)?

En wat gebeurt er als het leven grillig wordt? Wat gebeurt er als christenen gaan scheiden of willen hertrouwen? Wordt iemand dan door de gemeenschap gedegradeerd tot een tweederangs christen? En als iemand op een toegewijde manier met iemand samenleeft, maar de staat heeft daar niet het label “huwelijk” aan gehangen, worden zulke mensen dan weggehouden van taken in de gemeenschap? De hypocrisie is soms weerzinwekkend. Hoe ga je om met gemeenschappen die alleen maar naar binnen gekeerd zijn en de mensen van de gemeenschap koppig tegen de muur drijven met vaste ideeën in hun hoofd of ze gewoon opzettelijk buiten sluiten? Of hoe zit het met misbruik in de kerk? Met geldverspilling? Vragen over vragen.

Niet al deze vragen zijn voor iedereen belangrijk. Eén vraag is echter genoeg om een persoonlijke reis te beginnen. Sommigen willen deze reis in geloof maken, iets nieuws aangaan en dit opnieuw onderzoeken op basis van de Bijbel. Deze mensen willen een beetje minder betekenis en een beetje meer interpretatie van de Bijbel. Dit moet niet gaan over het veroordelen van anderen, maar over persoonlijke heroriëntatie.

Het verlangen naar authenticiteit

Deze persoonlijke ontwikkeling is gebaseerd op vragen over het begrijpen van de Bijbel. Is het niet de Bijbel die de aanzet geeft tot een door God gegeven leven? Het gaat om authenticiteit en de betekenis voor het eigen leven, voorbij traditie en richtlijnen van de gemeenschap. Dit kan ook gebeuren als men merkt dat de eigen gemeenschap zich als wereldvreemd presenteert en zich afsluit voor een “boze” wereld. Er zijn veel manieren waarop mensen aan het denken worden gezet.

Degenen die in zo’n proces zitten, gooien hun geloof niet overboord alleen maar omdat ze betere antwoorden willen of op zoek zijn naar een genadige God. Kritische reflectie betekent niet speciale doctrines of verrukte rechtsmensen, maar oprechte vragen van het soort dat mensen al duizenden jaren keer op keer stellen. Degenen die hun vorige christelijke perspectief in twijfel trekken, doen dat vaak niet omdat ze niet willen geloven, maar omdat ze het vorige niet langer kunnen geloven. Eerdere antwoorden zijn niet langer voldoende. Het heeft een verdieping van het geloof nodig, een echte confrontatie. Men zoekt een betere basis en een authentiek christendom in deze wereld.

Natuurlijk zijn er ook mensen die het geloof echt “verwerpen”. Er zijn mensen die christen worden, maar er zijn ook christenen die atheïst, moslim of boeddhist worden. Er zijn mensen die een ander pad kiezen. Dit artikel gaat echter niet over deze mensen, maar over christenen die bewust hun christen-zijn willen beleven, maar hiervoor geen leefbare omgeving vinden in bestaande gemeenschappen. Ze heroverwegen, nemen misschien afscheid van bepaalde aannames over christen-zijn, maar oriënteren zich heel bewust op de Bijbel. Ze zijn volmaakt onvolmaakt op weg, maar doen dat zelfbepaald en uit genade van God. Er zijn heel veel van zulke mensen.

Verantwoordelijkheid nemen

Heroverwegen is geen sinecure. Iedereen die uit de oude vertrouwde structuur wil breken, heeft moed nodig. Er is vooral moed nodig wanneer een nieuwe richting niet de goedkeuring krijgt van de vertrouwde kring. Wat doe je als je niemand kunt vinden met wie je over je vragen kunt praten? Hier is nog meer moed voor nodig, want je wordt gedwongen om het pad alleen te bewandelen of, in het beste geval, een netwerk op te bouwen met mensen met wie je samen kunt reizen. Misschien zijn zulke netwerken wel de gemeenschap van de toekomst.

Dit proces van heroriëntatie blijft actueel in het leven. Heroverwegen is een proces en geen schakelaar die je simpelweg omzet. Degenen die een proces aangaan, kunnen zelden van tevoren zien waar het toe zal leiden. Hetzelfde proces maakt ook deel uit van opgroeien, je identiteit vinden, verantwoordelijkheid nemen voor jezelf. Het kan ook de beslissing zijn om eindelijk voor het eerst met de Bijbel bezig te zijn of om opnieuw te luisteren naar wat er eigenlijk staat. Kerken en congregaties zouden broedplaatsen voor spiritueel leven kunnen zijn door mensen op deze weg te begeleiden en processualiteit deel te laten uitmaken van het gewone leven. Helaas zijn hier nauwelijks voorbeelden van. Vaak wordt alleen de traditie, de structuur, voortgezet, herhaald, alsof dat de uitdrukking is van spiritueel leven. Is dat zo?

Wat is dan spiritueel leven?

Het gevoel van het midden

Christelijk arts Paul Tournier beschrijft de onzekerheid in tijden van onrust als “het gevoel in het midden te staan”. Het is het gevoel van de trapezeartiest die de schommeltrapeze in het circus moet loslaten om naar de volgende trapeze te “vliegen”. Op dit “tussenmoment” ontbreekt veiligheid. Dit is het gevoel van het centrum. Het is de tijd tussen loslaten en nieuwe steun vinden, de tijd waarin je “zonder steun” door de lucht vliegt. Het komt overeen met de tijd van een heroriëntatie.

Hoe kunnen we met deze onzekerheid omgaan? Er is niet slechts één vorm van christen zijn. Begrip wordt heel verschillend gevormd, afhankelijk van hoe we ons in de wereld oriënteren. Dit besef is noodzakelijk. Het is nodig omdat er veel vormen van gemeenschap zijn waarin wordt gezegd dat iets alleen goed is “op deze manier en op die manier”. Ons christen-zijn is niet afhankelijk van onze of elkaars kortstondige kennis, maar van Christus die ons geroepen heeft. Dat is een enorm verschil. Je moet zorgvuldig onderscheid maken tussen de twee.

Het is verbazingwekkend hoeveel angst er wordt opgeroepen wanneer er een omwenteling plaatsvindt, wanneer iemand uit oude structuren breekt en op zoek gaat naar een authentiek waar geloof. De gemeenschap is soms bang voor verandering. Mensen zijn bang voor elke kwestie die de status-quo in twijfel zou kunnen trekken. Degene die nadenkt is vaak ook bang. De laatste moet zijn eigen angsten onder ogen zien. Angst is de normaalste zaak van de wereld: Een omwenteling gaat altijd gepaard met onzekerheid. Maar als je je ervan bewust wordt dat mijn vorige gemeenschap, mijn opvattingen uit het verleden, slechts een kleine afdruk zijn – naast vele andere afdrukken – kunnen we dit dan wat losser benaderen?

Laten we terugkijken naar de tijd van de Tenach, het Oude Testament. Daar was het geloof religieus, maar er was geen kerk. Ook de roeping van het volk Israël staat niet aan het begin. Er was een tijd zonder “officiële” religie of denominatie. Zo was het ook met Abraham. Abraham was geen Jood. Hij was geen christen. Deze “religies” bestonden tot nu toe niet. Hij leefde geloof voordat hij besneden werd en nadat hij besneden werd. God gaf hem grote beloften vóór zijn besnijdenis en bevestigde ze na zijn besnijdenis. Daarom verenigt Abraham zowel de volken (onbesnedenen) als het volk Israël (besnedenen). Paulus verwijst naar Abraham met de woorden “die de vader van ons allen is”, namelijk de vader van alle gelovigen (Rom 4:16). Is dat niet bevrijdend? Abraham geloofde God zonder enige denominaties, keurmerken of ISO-beoordelingen van welke gemeenschap dan ook. “Dus mensen – ontspan!” zou je willen uitroepen. Geloof is niet alleen mogelijk of “juist” in bepaalde gemeenschappen. Iedereen die je iets anders vertelde, hield je voor de gek.

“Jongens – relax!”

Op weg naar nieuwe kusten

In een evangelische omgeving wordt vaak zwart-wit gedacht. Het gaat over wat “goed” en wat “fout” is. Identiteit is niet (alleen) verbonden met Christus, maar met bepaalde aannames over christen-zijn, over wat waar zou moeten zijn. Wat eenmaal geïnternaliseerd is, krijgt vaak het label “bijbelse waarheid”, vooral in evangelische kringen, ook al spreekt de Bijbel met geen woord over deze aannames. Hier verwarren mensen keer op keer de Bijbel met menselijke gevolgtrekkingen over de Bijbel. Het ontwarren van deze knoop kan een enorme uitdaging zijn. Dergelijke onderwerpen worden op deze website extra belicht – als stimulans voor een diepgaandere discussie.

Dat er inderdaad dergelijke “knopen” te ontwarren zijn, kan ik hier op de website goed verifiëren. De berichten met de meeste hits zijn die met “hel” als thema, evenals andere gerelateerde berichten. De feedback die ik krijg is niet op posts zoals deze, maar op argumenten over bepaalde passages in de Bijbel. Hierover zijn de meest dringende vragen. Men wil dogmatische ideeën onderzoeken en is op zoek naar geschikte manieren om dat te doen. Waarom is dat? Welnu, veel – vooral evangelische – kringen zijn sterk dogmatisch. Degenen die hier vragen over hebben, hebben te maken met het geloof en ook met de bijbelse interpretatie. Dit is een uitdaging, want hoe test je en waar begin je? Maar dit is precies wat ze vaak nooit geleerd of gecultiveerd hebben. Maar daar begint ook het vertrek naar nieuwe kusten.

“Liefde is sterk genoeg om zelfs degenen lief te hebben die anders denken dan wij; daarom hoeven we omwille van de liefde de waarheid niet weg te geven.”

Richard Imberg

Wat gebeurt er nu?

Het verschil met een dogmatische wereld ligt in een luisterend hart. Een luisterend hart is als een kompas in een complexe, grote wereld. Laten we leren luisteren, naar onszelf en naar elkaar. Laten we leren dit kompas beter te gebruiken. Op weg naar nieuwe kusten moeten we leren onderscheiden wat echt belangrijk is (Fil 1:9) en evenzo moeten we de liefde van Christus erkennen die alle kennis te boven gaat (Ef 3:19).

Concrete stappen moeten de bovenstaande opmerkingen ondersteunen. Want het gaat niet om deze of gene leer, maar om God beter te leren kennen door Christus en Hem welgevallig te leven.

1. Schrijf één keer op wat je wilt verduidelijken
2. Wat is het antwoord dat je tot nu toe hebt gebruikt?
3. Formuleer de vraag
4. Zijn er hoofdstukken of samenhangende passages in de Bijbel (niet: afzonderlijke verzen) over deze vraag?
5. Heb je alternatieve meningen gehoord?
6. Welke alternatieve rationaliteiten spreken je aan? Waarom?
7. Welke alternatieven moeten worden overwogen? Wat moet er getest worden?
8. Controleer en identificeer de hiaten
9. Controleer de openingen
10. Ga verder

Al deze dingen kunnen in geloof en vertrouwen gedaan worden, door biddend te onderzoeken en te overleggen.

God zegene je hierin!