Niet iedereen beseft dat de gekoesterde visie slechts een interpretatie is die men zelf met een aura van onfeilbaarheid kroont. Men verwart interpretatie met bijbelse uitspraken en denkt dat de uitspraak dit of dat moet uitdrukken, namelijk precies wat men zelf denkt. Het is een religieuze kortsluiting, een projectie van eigen gedachten op de woorden van de Bijbel, die dan plotseling universeel geldig worden.

Ik begrijp echter ook dat elke verandering in gekoesterde opvattingen als een bedreiging wordt gezien. Dat is verontrustend. Misschien kun je hieruit afleiden dat veel mensen in hun geloof een gevoel van veiligheid zoeken dat ze anders niet zouden hebben. Zelfreflectie bracht me tot deze uitspraak.

De zoektocht naar betrouwbaarheid

Mijn zoektocht naar God was ooit een zoektocht naar betrouwbaarheid. Als tiener had ik ontdekt dat mijn begrip beperkt was. Tegelijkertijd realiseerde ik me dat dit voor alle mensen geldt. Waar kan ik betrouwbaarheid vinden? Dat was voor mij het startsein om op zoek te gaan naar God. Als er een God zou zijn die die naam waardig is, dan zou die misschien zonder menselijke imperfectie en beperkingen zijn. Ik was daar niet zeker van, maar het zou het proberen waard zijn om dat te vragen.

Veiligheid of betrouwbaarheid waren belangrijk voor mij en ik herken een soortgelijk thema bij veel andere mensen. Verbergt geloof slechts je eigen onzekerheid? Sommigen trekken de omgekeerde conclusie, dat geloof slechts een manier is om de eigen onzekerheid te verbergen en zo het geloof in diskrediet te brengen. Dat zou echter een bijna naïeve simplificatie zijn. Mensen groeien en veranderen. Er zijn belangrijke onderwerpen in deze ontwikkeling. Ze hebben te maken met onszelf, met wat ons drijft en met wat we tot nu toe hebben meegemaakt. Confrontatie hoort bij het mens zijn en alle ervaringen spelen daarbij een rol. Om opnieuw te durven nadenken is er vaak een startsignaal, een aanleiding, een eerste vraag. Naar mijn mening geldt dit voor elke nieuwe richting in het leven, voor elke “bekering”.

Onzekerheid is voor veel mensen een probleem. Dit wordt vaak verborgen, bijvoorbeeld met arrogantie, narcisme, betweterigheid en dergelijke. Jezus had bijvoorbeeld herhaaldelijk te maken met de zelfingenomen religieuze leiders van zijn tijd. Zelfs vandaag de dag zijn er mensen die denken dat ze beter, rechtvaardiger, zondelozer en heiliger zijn dan anderen. Ze laten zich waarschijnlijk verleiden tot de gedachte dat “Jezus het net zo ziet als ik”.

Denkt Jezus zoals ik?

Nauwelijks, is het antwoord. Deze verkeerde beoordeling getuigt gewoon van onwetendheid. Het is een onwetendheid van zowel de Bijbel als de eigen traditie. Iedereen die zijn huidige kennis interpreteert als Jezus’ mening en uiteindelijke waarheid heeft zichzelf tot God verheven. Degenen die absolute kennis zoeken of die doen geloven dat ze die hebben, staan onder druk van deze verwachting. Religieuze eisen kunnen mensen in grote problemen brengen.

Als we nadenken over de onzekerheid waar veel mensen mee worstelen, dan is het een vals gevoel van veiligheid om jezelf of je eigen begrip als de maat van alle dingen te zien. Het betekent niet dat we niets kunnen weten, maar dat het verwachten van absolute kennis noch realistisch noch nuttig is. Een ander argument hiertegen is dat sektarische en ideologische standpunten nooit in twijfel mogen worden getrokken. Hun grootste aantrekkingskracht is hun onfeilbaarheid, hun veronderstelde veiligheid. In feite is dit slechts een projectie.

De uitweg uit deze val hoeft geen afscheid van het geloof te zijn. Zolang we zekerheid zoeken in kennis, kunnen we kennis niet loslaten. Als men in plaats daarvan zekerheid in God zelf kan plaatsen, dan hoeft kennis daar niet noodzakelijkerwijs deel van uit te maken. Je zou vrij zijn om je begrip aan te passen zonder je persoonlijke begrip van geloof aan te tasten.

Er is een derde manier: we accepteren ons bestaan in deze wereld als door God gegeven en nemen ons menselijk bestaan als uitgangspunt in plaats van religieuze verwachtingen op te leggen. We zijn mensen omdat God ons zo geschapen heeft. We kunnen en mogen onze menselijkheid vervullen omdat dit de enige manier is waarop we hier kunnen leven. Dit is geen religieuze opvatting, maar een pragmatisch besef. Hoe we als mensen in deze wereld leven is een andere vraag. Het is niet het uitgangspunt, maar de uitwerking van het uitgangspunt. Ten eerste gaat het erom waar ons leven in verankerd is.

Deze drie mogelijkheden spreken over de verankering van ons leven:

1. Verankerd in religieuze aannames, als ideoloog (“iets geloven”)
2. Verankering in God, als gelovige (“iemand” om op te vertrouwen)
3. Verankering in deze wereld, als mens (nuchtere uitgangspositie).

Veel christenen zullen zeggen dat we punt 2 moeten volgen. We moeten verankerd zijn in God. Ik kan het hiermee eens zijn, maar ik denk dat dit nooit de uitgangspositie kan zijn. We zijn eerst mens, voordat we als mens iets kunnen denken. Adam moest ook menselijk zijn voordat God tot hem kon spreken.

De volgorde van deze punten moet misschien in omgekeerde volgorde worden bekeken. We zijn in de eerste plaats mensen, die alleen kunnen vertrouwen, namelijk geloven, als mensen en volmaakt onvolmaakt. Iedereen die verzandt in tegenstellingen zoals goed en fout en bepaalde standpunten kan een ideoloog worden.

Misschien is het de kunst om niet de laatste stap te zetten, maar om altijd bereid te blijven om te leren. Deze laatste stap is kritisch omdat het aanleiding geeft tot sektarische attitudes. Wie hierin verwikkeld is, leeft niet vanuit vertrouwen, maar vanuit de goedkeuring van starre ideeën.