Ontwikkeling is de normale

De apostel Paulus wees keer op keer op zijn eigen geloofsreis en op het feit dat er een ontwikkeling was. Hij begon zijn reis als leerling van Gamaliël, een beroemde Joodse leraar in Jeruzalem. Van een ijveraar voor traditie werd hij een vervolger van de kerk (Fil 3:4-7). Toen, op weg naar Damascus, ontmoette Jezus hem in een visioen (Handelingen 9:3-6). Deze ontmoeting veranderde zijn leven radicaal. Van een vervolger van de kerk werd hij een vurig volgeling van Jezus en de belangrijkste theoloog van de eerste decennia.

Paul heeft een ontwikkeling doorgemaakt. Dit is niet slechts een “bekeringservaring”, maar hij heeft in de jaren daarna een verdere ontwikkeling doorgemaakt. Hij heeft het van Jezus zelf geleerd (Gal 1:11-12).

Paulus is hier slechts één voorbeeld. Er kunnen nog meer voorbeelden worden gegeven uit het Oude en Nieuwe Testament, waaruit een duidelijke persoonlijke ontwikkeling van de mens kan worden afgeleid. Ontwikkeling is normaal en gezond.

Starre overtuigingen

Ik weet niet hoe het gebeurde, maar op een gegeven moment realiseerde ik me dat ik in een geloofsomgeving terecht was gekomen die vol zat met starre overtuigingen. Hoe is het tot stand gekomen?

Toen ik tot geloof kwam, was het niet spectaculair. Het was het resultaat van een langdurig geschil. Net als bij Paul heeft deze ervaring mijn leven een compleet nieuwe wending gegeven. Ik ging een relatie aan en vertrouwde op God. Ik geloofde. Dit proces was vrij eenvoudig. Ik had vele maanden in de Bijbel gelezen en gebeden. Toen was het alsof de zon opkwam. Ik leerde dat Zijn Geest met onze geest getuigt dat we kinderen van God zijn (Rom 8:15-16). Niet spectaculair, maar duurzaam, levendig, vol vertrouwen en nieuwsgierigheid.

Wat ik daarna wilde was net zo eenvoudig: ik wil God en Jezus Christus, mijn Heer, leren kennen. Zo had ik het gelezen en zo had ik het ervaren. De lezing en de ervaring waren congruent. Dus ik wilde er meer van.

In die tijd was ik thuis in de Evangelisch Gereformeerde Kerk. Ze was erg open, maar ik leerde nauwelijks iets over de Bijbel. In de volkskerk was geloof niet per se een kwestie of een volledig geabstraheerde verre gedachte. Maar dat was niet genoeg voor mij. Ik wilde op een concrete manier met de Bijbel omgaan en meer leren. Ik wilde begrijpen wat het betekent om een “Christen” te zijn. Daarom zocht ik ook contact met andere mensen die ook onderweg waren.

Veel mensen denken er waarschijnlijk zo over: Door een gebrek aan verwijzing naar de Bijbel migreren mensen naar vrije kerken. Hier werd de Bijbel echt geopend. Het werd vanuit de Bijbel gepredikt. Het was levendig in beeld gebracht. Daarnaast waren er huisgroepen, bijbelstudiegroepen en dergelijke. Ik kon dus profiteren van de uitwisseling en van veel nieuwe gedachten. Het ging vooruit!

Er gebeurde echter nog iets anders. Dat was me eerst niet opgevallen. Ik was net aan mijn geloofsreis begonnen. Ik leerde iets nieuws, maar deed ook indrukken op die ik nog niet had kunnen classificeren. Zonder twijfel heb ik veel goede dingen meegemaakt. Binnen de kortste keren zat ik ook in de theologische opleiding, want mijn honger naar de Bijbel was groot. Daar gebeurde hetzelfde: veel was geweldig, een deel was onduidelijk. Wat nog onduidelijk was, wat ik niet meteen begreep, legde ik een keer naast me neer. Dat was niet zo belangrijk en zou vanzelf wel goed komen.

En toen gebeurde het, geleidelijk, dat bepaalde overtuigingen vaste voet kregen, starre overtuigingen, bijvoorbeeld over wie een christen is, wanneer het geloof begint, hoe men zich moet gedragen, wat goed en wat slecht is. Starre opvattingen over seksualiteit, relaties en nog veel meer. Verrassend genoeg hebben deze ideeën mij ook beïnvloed.

Eén thema, met steeds weer tegenstrijdigheden, waren de ideeën over hemel en hel. Dit was het eerste punt dat ik begon te controleren. Er waren echter ook persoonlijke kwesties die de ongunstige ontwikkeling beïnvloedden.

Programma’s in het hoofd

Hoe kom je tot je eigen overtuigingen? Het is niet altijd zo duidelijk. Hoewel velen niet aarzelen om te zeggen dat hun begrip “volledig gebaseerd is op de Bijbel”, heb ik zelden gemerkt dat dit ook echt het geval is. Waarom iemand christen wordt of in deze of gene kerk belandt, is vaak helemaal niet duidelijk, maar slechts een aaneenschakeling van toevalligheden. Bovendien zijn we niet zo vrij als men ons wil doen geloven.

Iedereen heeft programma’s in zijn hoofd. Het zijn aangeleerde ideeën en reacties. Het zijn overtuigingen over het leven, over relaties, over hoe mannen en vrouwen werken, over geloof en wat dat betekent en nog veel meer. Ze zijn aangeleerd omdat ze in bepaalde situaties voor overleving hebben gezorgd. Je deed iets om erbij te horen, om iets te bereiken. Het zijn manieren van leven, gedragingen, gedachtepatronen die vaak onbewust ons leven en denken voor tientallen jaren beïnvloeden. De eigen overtuigingen of die van de gemeenschap maken hier ook deel van uit.

Zeker, zulke programma’s hebben ooit de tand des tijds doorstaan in de geest, maar dat betekent niet dat ze voor de eeuwigheid zijn gemaakt. Het leven is verandering. Dit geldt voor alle gebieden van het leven. Dit geldt zowel voor het persoonlijke leven als voor een geloofsgemeenschap. Zij die altijd dezelfde programma’s in hun hoofd afdraaien, blijven in het verleden hangen in plaats van het leven tot volle wasdom te brengen. Volharden in “onveranderlijke kennis” is niet erg behulpzaam. Het lijkt bijna macaber om waar te nemen dat je onwrikbaar vasthoudt aan bepaalde religieuze aannames, maar Gods genade en Zijn werk (voor jezelf of voor anderen) volledig uit het oog verliest.

Hetzelfde geldt voor de uitdrukking van ons geloof. Dit is altijd persoonlijk, beperkt en ook verankerd in de tijd. Het ligt niet vast, en degenen die de uitdrukking van hun geloof aanpassen aan de realiteit van het leven doen dat niet omdat ze bijvoorbeeld God of Jezus verloochenen, maar juist omdat levendigheid en waarachtigheid bewaard moeten blijven. Wanneer het leven niet meer congruent is met het geloof, is er behoefte aan actie. Programma’s in het hoofd worden vervangen door betere dingen in een gezonde ontwikkeling. Dat is de normale gang van zaken. Logischerwijs worden ongeschikte, verouderde, niet-levensvatbare ideeën weggegooid zodat er iets nieuws kan ontstaan.

Overtuigingen kunnen en moeten altijd worden heroverwogen. We groeien, we ontwikkelen en geen enkel gebied mag worden uitgesloten.

Durf je te heroriënteren

Verschillende keren heb ik mezelf moeten heroriënteren in mijn leven en in mijn geloof. Het is niet alleen normaal om te doen, maar het is ook gewild door God. De analogie van opgroeien wordt ook in de Bijbel aangehaald. Van kind word je tiener en van tiener groei je naar volwassenheid. Op dezelfde manier moeten we opgroeien in geloof:

“Totdat wij allen komen tot de eenheid van het geloof en van de kennis van de Zoon van God, tot de gerijpte mens, tot de maat van de volheid, de voleinding van de Christus, opdat wij geen kinderen meer zijn.”
Ef 4:13-14

Er staat niet dat we allemaal hetzelfde moeten geloven, maar dat er een “eenheid van geloof en van kennis van de Zoon van God” wordt gerealiseerd. Geen conformisme, maar een volwassenwording. Dit proces heeft te maken met de voltooiing van de Christus, met de volheid die van Hem komt. Zij die altijd in het verleden leven, in hun eigen oude pijn, in traditie, in slavernij, kunnen deze volheid niet bereiken. Paulus wijst er daarentegen op dat we “niet langer minderjarig zijn”.

Voel je niet gebonden door de slavernij van anderen.

Volwassenheid vereist dat we verantwoordelijkheid nemen voor onszelf. Alleen degenen die verantwoordelijkheid nemen voor zichzelf kunnen levensbevestigend worden. Niemand kan jou veroordelen om in de oude pijn te blijven, om in slavernij te leven, om je dagen in angst door te brengen en om in niets tot de vrijheid van Christus te komen. Dat staat nergens in de Bijbel en dat is niet Gods wil voor jou. God is niet zo. Als jouw geloofsgemeenschap jouw leven negeert, maar niets van hen terug te vinden is in de Bijbel, voel je dan niet gebonden door de gebondenheid van anderen.

Voorbeeld

Een voorbeeld uit mijn eigen ervaring:

Ik heb de scheiding van mijn ouders meegemaakt toen ik jong was. Het gebeurde gewoon. Ik kon er niets aan doen, maar de ervaring werd een deel van mijn leven. Voor mezelf stelde ik toen vast dat ik niet wilde scheiden. Ik kwam in kringen terecht waar echtscheiding van christenen werd afgekeurd en dat vond ik prima. Heeft God niet gezegd dat Hij echtscheiding haat? (Mal 2:16) Ik merkte niet op dat deze interpretatie helemaal niet in overeenstemming was met de Schrift. Teksten als deze werden en worden uit hun verband gerukt en waren bedoeld om iets te zeggen dat er vaak niet is. Dit besef kwam pas veel later, toen ik zelf plotseling op straat stond, in een echtscheiding belandde en mijn spirituele horizon werd weggevaagd.

Mijn geloofsuiting bevatte geen optie voor schipbreuk. De kringen waarin ik me bewoog zeiden unaniem: eens een schipbreuk, nooit meer een kapitein! Sommigen zeiden dat je een echtscheiding kon aanvragen bij de burgerlijke stand, maar “voor God” blijf je toch “getrouwd”. Of met andere woorden: mijn leven was voorbij. Ik was in een patstelling terechtgekomen en moest daar nu vroom in blijven. Eén ervan zou hebben gefaald en is vanaf nu christelijke afvalligheid.

Hier zie je de gevolgen van ongezond onderwijs. In sommige kerken wordt je al snel gereduceerd tot een tweederangs christen. Ik heb dit niet alleen zelf meegemaakt, maar ook ontelbare keren bij anderen gezien. Men wordt gekleineerd, d.w.z. men mag niet meer op het podium staan, men wordt openbare diensten geweigerd. Je mag naar de kerk komen, maar je mag niet actief deelnemen of verantwoordelijkheid nemen. Het is een tweedeling in de maatschappij en een diep triest en verontrustend geloofssysteem.

Toen ik een paar jaar later solliciteerde naar een baan als voorganger in een vrije kerk, namen ze niet eens de moeite om me te antwoorden. Ik moest doorvragen tot ze met het antwoord kwamen: ze wilden geen gescheiden voorganger. Ik kreeg geen lucht. Voor mijn ogen zag ik een “politiek correct” beeld van een domineesgezin, met man en vrouw en alles wat daarbij hoort. Anders was geen optie. Ik denk dat ik wel wat input had kunnen geven voor een gezonder kerkelijk leven, juist omdat (!) ik afhankelijk was van Gods genade in mijn leven. Het viel me op: Paulus, als ongetrouwde apostel, zou het in zo’n gemeente slecht getroffen hebben. Ik voelde me daardoor in het beste gezelschap – met Paul.

Heroriëntatie was noodzakelijk.

Keerpunt

Deze en soortgelijke ervaringen werden een keerpunt voor mij. De verschillende existentiële ervaringen hadden mijn eigen geloof aan het wankelen gebracht, maar mijn vertrouwen in God niet in twijfel getrokken. Ik kwam tot het besef dat mijn begrip van de Bijbel waarschijnlijk wat te wensen overliet. Ik begon mijn hele bijbelse begrip van huwelijk, echtscheiding, hertrouwen en dergelijke te heroverwegen – met behulp van de Bijbel zelf. Ik nam elke relevante bijbelpassage apart, zocht naar commentaren en interpretaties en stelde er voor het eerst echte vragen over. Als ik tot dan toe gewoon blind had geloofd zonder iets te controleren, dan moest ik nu dringend weten of mijn eerdere veronderstellingen juist waren of gewoon verkeerd.

Ze hadden het mis.

Ik heb mijn weg teruggevonden naar een nieuw en levensbevestigend geloof door de Bijbel te lezen en te bestuderen. Er vond een differentiatieproces plaats. Ik had het verkeerd gelezen. Ik heb het verkeerd geleerd. Maar ik ben zelf verantwoordelijk voor mijn leven en geloof. Ik kon me niet voorstellen dat de God die ik als genadig en liefdevol had leren kennen, mij nu star en vijandig bepaalde ideeën zou opleggen. Het was dringend nodig dat ik mijn weg uit de beperkingen vond en terug in de genade. Het is niet genoeg om over genade te praten – je moet er ook naar leven, zelfs als de mening van anderen er tegenin gaat. Wie christen wordt, valt niet uit de wereld. De claim van vrijheid van dwaling negeert de behoefte aan verlossing die inherent is aan ons allemaal. Zij die voor anderen bepalen wat goed en fout is, vooral daar waar de Bijbel niets concreets zegt, begeven zich op glad ijs.

Levensbevestigend geloof

Ik moest aan mezelf toegeven dat mijn verlangen om meer over de Bijbel te leren me in kringen bracht die over de Bijbel praten, maar er niet veel over nadenken. Het heeft lang geduurd voordat ik me dat realiseerde. Er waren ook existentieel bedreigende situaties voor nodig, zoals een scheiding, voordat ik er serieus over nadacht. De weg uit de opsluiting was moeilijk, maar belangrijk. Vandaag sta ik op een andere plek. Ik ben blij dat ik veel mensen ken die zich in een vergelijkbare situatie bevinden en die ook de weg naar vrijheid van Christus zijn ingeslagen. Mijn verhaal is niet uitzonderlijk of belangrijk. Maar ik noem ze zodat anderen misschien ook de moed vinden om starre overtuigingen te verwerpen en nieuwe horizonten te verkennen.

Starre overtuigingen zijn dodelijk. Ze verhinderen groei en staan de bevestiging van het leven in de weg. Ze vernauwen in plaats van naar vrijheid te leiden. Mensen praten over genade, maar ze leven het niet. Ze staan ook niet toe dat anderen eruit leven. Rigide overtuigingen worden meestal gekenmerkt door zelfingenomenheid. Jezus had bijna dezelfde omgang met de religieuze leiders van zijn tijd (vgl. Mt 23:13).

Een christelijke cultuur waarin mensen “foutloos” moeten zijn, waarin er christenen van de eerste rang en christenen van de tweede rang zijn, is in tegenspraak met de geest van Christus. Wanneer doctrines en dogma’s mensen van de Bijbel verwijderen, hen weghouden van een bevrijd christendom, wanneer ze zich overgeven aan de frustratie van het leven in plaats van aan de vreugde van het leven, dan is er maar één ding te doen: Eruit stappen en opnieuw beginnen.

Je kunt geloven op een levensbevestigende manier. Verrassend genoeg hoef je daarbij niet eens een levend geloof overboord te gooien.

Godzijdank.