Het einde van de volkskerk

In het eerste deel over dit onderwerp werd al gezegd dat er geen vervaldata zijn voor deze of gene kerkbaan. Op verschillende plaatsen duurt het niet overal even lang voordat er een verandering optreedt. Tegenwoordig worden pastors en predikanten financieel ondersteund door parochianen. De verandering in deze situatie zal komen. Het zal net zo snel veranderen als het idee van de “volkskerk” instort of gemeenten te klein worden om een fulltime voorganger te ondersteunen. Wat houdt dit in?

Zowel pastors als gemeenschappen zullen steeds meer financieel afhankelijk worden. Dit is een kans. Het is belangrijk voor beiden om zich bewust te worden van de nieuwe uitgangspositie, de vrijheid te zien en positief te werken aan verandering. Voorgangers en gemeenten die op weg gaan naar een nieuwe toekomst worden ondernemers. Hiermee bedoel ik niet dat kerken vercommercialiseerd moeten worden, maar dat er een andere basishouding moet zijn ten opzichte van werk en gemeenschapservaringen.

De pastor van de toekomst moet zich kunnen ontwikkelen en bewijzen in een veranderde situatie. Dit kan niet worden bereikt met passiviteit. Werknemers zijn echter de hele tijd passief. Pas als een verandering van baan zich aandient, worden mensen actief en dan proberen ze vaak gewoon door te stromen naar een nieuwe baan. Tot die tijd ben je gewoon een werknemer, je doet je werk en dat geeft vorm aan je dagelijks leven. Daar is natuurlijk niets mis mee, maar wat doe je als deze banen steeds minder worden?

Ik schrijf deze gedachten vanuit mijn eigen ervaring als werknemer en ondernemer. Ik heb maar korte tijd in verschillende bedrijven gewerkt, ook in een nationale kerk, als werknemer. De langste tijd van mijn professionele leven heb ik echter zelfstandig gewerkt. Beide ervaringen vormen mijn uitspraken hier.

Het einde van een beroep

Komt er een einde aan het beroep van de voorganger? In de zin van vandaag is dat waarschijnlijk. Dit wil niet zeggen dat de taak overbodig is, noch dat een gemeenschap competentie nodig heeft. Maar de manier waarop deze dingen worden vervuld, zal waarschijnlijk veranderen. Dit verandert de taakomschrijving van de pastor.

Er zijn ook pastors die niet langer passen in het weefsel van de traditionele kerk. Natuurlijk heeft dit altijd bestaan, maar vandaag de dag is het een fenomeen dat veel stof doet opwaaien. Pastors haken steeds vaker af, net zoals parochianen de kerk verlaten. De redenen zijn complex. Er zijn altijd uitvallers geweest in elk beroep. Dat is inherent aan de mens. Maar zulke veranderingen komen tegenwoordig vaker voor dan 100 jaar geleden. Tijden veranderen. Anderen ontwikkelen zich persoonlijk, beseffen dat ze intellectueel en doctrinair niet meer thuis zijn op de plek waar ze vandaag de dag nog steeds hun geld verdienen. Dit leidt tot een existentiële confrontatie met beroep en roeping. Dat is erg veeleisend.

Een probleem met de huidige situatie is dat pastors en predikanten werk hebben waarvoor ze betaald worden. Aan de ene kant is dit normaal, maar aan de andere kant is het een verslaving. Deze afhankelijkheid is niet alleen gebonden aan een vaardigheid, maar ook aan een instituut, aan bepaalde opvattingen, aan een cultuur, aan tradities, enzovoort. Het is niet gemakkelijk om een voorouderlijk werkveld te verlaten dat zo specifiek is. Stel je voor dat je iets als “bakker” hebt geleerd, maar alleen de recepten van één speciale bakkerij kent. Dit maakt het moeilijk om voor een andere bakkerij te solliciteren. Theologie is super specifiek voor bepaalde geloofsgemeenschappen. Klinkt dat logisch? Waarom (niet)?

Uiteindelijk kan het ook zijn dat men de vorige vorm van kerk (ik noem het “Kerk 1.0”) niet langer kan ondersteunen omdat men de houdbaarheidsdatum ziet naderen en liever alleen deel wil uitmaken van de ontwikkeling van “Kerk 2.0”. Mentaal leef je al in de toekomst, maar je zit nog steeds vast in het verleden. Om de eigen situatie hierin te veranderen is niet alleen veel moed nodig, maar ook een onverschrokken onafhankelijkheid van eerdere structuren – inclusief de functiestructuur.

Heroriëntatie

Welke benaderingen helpen bij heroriëntatie? Dit mag niet voortkomen uit de oude structuren en gewoonten. Ik vat hier een paar punten samen die gerelateerd kunnen worden aan zowel de taak van een gemeente als aan de taak van een pastor die geconfronteerd wordt met de taak van heroriëntatie naar “Kerk 2.0”.

Ieder zijn eigen ondernemer

Een pastor moet zijn eigen profiel bepalen, waar hij mee wil werken. Vandaag de dag vereist dit een persoonlijke website, waar men lopende projecten, ideeën, gedachten en opdrachten documenteert. Degenen die naar jou op zoek zijn, vinden een website op hun eigen naam het beste. Als je daar voorbeelden van je werk, inzichten, projecten en dergelijke vindt, zal het al snel de eerste plaats zijn waar je naartoe gaat. Het principe hier is: “Wie naar buiten treedt, heeft meer kans om te netwerken”. Het is de gemakkelijkste manier om contacten te vinden met mensen die een vergelijkbare focus hebben of op zoek zijn naar iemand die precies op jou lijkt. Daarom is een website geen vervelende plicht, maar een verwachtingsvolle vrije stijl. Het is een middel om een doel te bereiken. Hoe wordt je netwerk gevormd? Welke kwesties hebben een speciale betekenis voor jou? Welke waarden bouw je op? Hoe doe je dat? Laat het zien in geschriften, interviews, video’s, documenten, enz.

Een congregatie moet haar eigen profiel bepalen, zonder afhankelijk te zijn van instellingen of hiërarchieën. Wat willen jullie als gemeenschap zijn? Wat wil je worden? Wat maakt jou relevant en voor wie? Droom niet te klein, maar breng feiten, gegevens en echte stappen mee. Deze kunnen helpen om zowel het uitgangspunt als een duidelijk doel te formuleren. Het gaat niet om fantasie, het gaat om visie. Ontwikkel een visie voor je gemeenschap. Het principe is: “Wees niet alleen maar een schaap, maar geef actief vorm aan je leven en dat van de gemeenschap”. Als je dat doet, kun je naar buiten kijken, waar de meeste mensen en christenen nu zijn. Ze hebben ontslag genomen, kerken en vrije kerken verlaten en staan er vaak alleen voor. Daar ligt de toekomst van de christelijke gemeenschap. De gemeenschap zal blijven, maar op welke manier? Dat is de vraag naar een positieve ontwikkeling.

Denk ondernemend

In al deze dingen is er geen goed of fout. Het gaat om het bieden van een ruimte en platform voor debat. Idealiter zou het een open uitwisseling zijn rond de kwesties die betekenis hebben voor de gemeenschap. Het kan helpen om heel specifieke vragen te stellen. Als ondernemer wil je iets bereiken. Wat wil je bereiken en hoe wil je dat doen?

Met andere woorden:

• Wat is de visie?
• Wat zijn de waarden die men wil cultiveren (persoonlijk/voor de gemeenschap)?
• Wat zijn de stappen om dit te bereiken?

Zulke vragen zijn ondernemersvragen. Geen visie, geen perspectief. Geen resultaten zonder concrete stappen. Geleefde waarden bepalen de relevantie voor de gemeenschap. Het zijn eenvoudige vragen. Ik benadruk ze hier omdat ik verschillende keren ben gestruikeld over het gebrek aan visie van bestaande kerken en vrije kerken, gemeenten en groepen. Het is mij een raadsel hoe sommige mensen omgaan met middelen (mensen zoals geld). Als ondernemer zijn er veel dingen die ik me niet kon veroorloven. Het zou het zekere einde van mijn bedrijf betekenen. Ik heb moeten leren om anders te denken, om ruimte te geven aan visie, om concrete stappen te zetten en nog veel meer. Dit leidt tot waarden die het waard zijn om voor op te komen.

Onafhankelijkheid mogelijk maken

Afhankelijkheden zijn de grootste rem op ontwikkeling. Loonafhankelijkheid kan de grootste rem zijn. De integratie in een instituut (kerk of vrije kerk) biedt veel mogelijkheden, maar kan ook beperkend en star zijn. Stappen op weg naar onafhankelijkheid zijn belangrijk als je nieuwe horizonten wilt verkennen. Concrete veranderingen kunnen een positieve ontwikkeling mogelijk maken. Een realistische inschatting van de situatie kan hiervoor een voorwaarde zijn.

Als ik het beroep van pastor wil heroverwegen, dan gaat het niet over de pastor. Hij voert slechts één taak uit. De taak moet relevant zijn voor de gemeenschap. De eigenlijke taakdefinitie moet van de gemeenschap komen. Dit zal op zijn beurt alleen voortkomen uit een levend christendom. Zelfs als dit duidelijk is, kan de pastor nog steeds bepalen hoe hij recht wil doen aan de taak. Heeft hij daar een 100% baan voor nodig? Kan hij dat op consultancybasis doen? Is het zijn taak om zichzelf zo snel mogelijk zo overbodig mogelijk te maken? Biedt de pastor hulp voor zelfhulp? Bevordert het de volwassenheid en zou de gemeenschap zonder moeten functioneren?

Op dezelfde manier moet de gemeenschap van de toekomst volwassen beslissingen nemen over haar eigen behoeften, wensen en doelen en zelf de nodige knowhow opbouwen of deze op een gerichte manier gebruiken. Geen afhankelijkheid van instellingen of hiërarchieën, geen valse verantwoordelijkheden, maar gezamenlijke ontwikkeling centraal stellen. Wat is de visie en wat is er nodig om die te realiseren? Als je het tot nu toe niet kunt zeggen, ligt daar het ontwikkelingspotentieel.

Verdieping

• Hoe bevorder je een uitwisseling over deze dingen?
• Wat is er nodig voor een pastor of gemeente om actief ondernemerschap te ontwikkelen?
• Welke vaardigheden heb je en komen ze naar voren?
• Waar moet je van leven als er geen salaris van een kerk of gemeente meer is?
• Hoe vier je de communie als er geen pastor meer is?
• Wat zou je doen als je vandaag opnieuw over je beroep mocht beslissen?
• Hoe zie jij je toekomst? Heb je een website waarop dit te zien is? Zo nee, waarom niet?
• Wat doet jouw gemeenschap voor de buurt?
• Wat is de bron van de geloofwaardigheid van een gemeenschap?