Archetypische beelden

Talloze verhalen, in boeken, tekeningen of anderszins, gebruiken archetypische beelden van deze wereld. Het zijn angsten, hoop, vreugde en vaak zijn het projecties. Primordiale menselijke ervaringen komen er tot uiting. Hetzelfde gebeurt in de bioscoop. Speelfilms worden geprojecteerd door menselijke emoties en vragen, minder door de projector zelf. Het zijn de verhalen die we elkaar vertellen die de wereld voor ons begrijpelijk maken. Het is ook een spiegel van onze verwachtingen en aannames over deze wereld.

Het is een kunst om goede verhalen te vertellen die levens raken.

Hopen en verwachtingen

Goede verhalen komen voort uit onze ervaringen. Dat is over het algemeen waar. In de Bijbel worden ze in relatie tot God geplaatst en ingebed in een langer verhaal. Het laat op levendige wijze zien dat onze levens en ervaringen plaatsvinden in een grotere context. We kunnen zelfs ontdekken dat deze grotere context gevormd wordt door Gods genade. Er zijn echter nog veel meer verhalen die de moeite waard zijn om naar te luisteren. Deze verhalen hoeven niet hetzelfde perspectief van de Bijbel te tonen, maar ze wijzen perfect op hoe andere mensen hopen, dromen of deze wereld aanvoelen. Film is een geweldige manier om verhalen te vertellen.

Verbazingwekkend veel films zijn gebaseerd op bijbelse thema’s. Of is het eerder andersom, dat de Bijbel zich alleen ontvouwt in de werkelijkheid van deze wereld? Je moet niet alle films verwarren met de Bijbel, maar het zijn vaak treffende uitspraken over deze wereld, soms alleen geabstraheerd, in parabels of ideeën. Hier zijn twee voorbeelden:

• De filmtrilogie “Lord of the Rings”, gebaseerd op de gelijknamige werken van J.R.R. Tolkien, vertelt een voorbeeldig verhaal over de strijd tussen goed en kwaad. De dualiteit in deze wereld wordt zeer indrukwekkend weergegeven, evenals de moeite die het kost om het tot een goed einde te brengen. Als christen was Tolkien toegewijd aan de katholieke kerk. Hij was ook een goede vriend van C.S. Lewis. Tolkien heeft waarschijnlijk een belangrijke rol gespeeld in de bekering van C.S. Lewis van overtuigd atheïst tot het christendom en werd daardoor een van de bekendste apologeten voor het 20e-eeuwse christendom.
• De “Matrix Trilogie” beschrijft een wereld die alleen maar gedroomd wordt en geregeerd wordt door machines. De mensheid leeft onbewust in een virtuele wereld (de “matrix”), maar zit er ook in gevangen. Er is een rebellengroep die werkt aan de bevrijding van de wereld. Dan wordt het team aangevuld met Neo, een jonge hacker die al snel wordt gezien als de “Messias”, de vervulling van de profetie.

Archetypische thema’s van veel films zijn bijvoorbeeld “de wereld redden”, “vervulde liefde” en dat soort dingen. Profeten verschijnen, Messiasfiguren, redders, strijders, geliefden. Er worden nieuwe werelden ontdekt. Roadmovies beschrijven vaak een ontwikkeling. Dit zijn zeker niet alleen “vrome” films die belangrijke menselijke vragen en verwachtingen aan de orde stellen. Wie oren heeft om te horen, laat hem horen.

Het boek van Eli

Een indrukwekkende film is “The Book of Eli”. In de stijl van een B-film ontstaat een aangrijpend verhaal vol actie. Na een apocalyps zijn er nog maar een paar overlevenden op aarde. Er is geen cultuur meer. Steden en beschavingen worden vernietigd. Mensen proberen op hun eigen manier te overleven. Boeken worden verbrand en weggegooid. Dit is de wereld waarin Eli op pad gaat om een boek naar een veilige plek te brengen. Je kunt het boek zelf echter nauwelijks zien. Eli draagt het boek in haar rugzak. Vaker moet hij zichzelf verdedigen in de harde wereld.

Ik denk dat de film uitstekend laat zien hoe een idee in een verhaal kan worden verpakt. Dit is een actiefilm. Je doet de film echter geen recht als je hem reduceert tot actie en geweld. Er wordt een heel ander verhaal overgebracht.

De volgende fragmenten geven inzicht in deze geschiedenis.

Het volgende fragment gaat over een dialoog over dit boek. Men vermoedt dat dit over de Bijbel gaat.

De sombere sfeer vertelt over een wereld die het leven vijandig gezind is. Alles in het verhaal draait visueel om deze indruk. Het boek dat Eli echter meeneemt en “naar een veilige plek” wil brengen, is de hoop die hier letterlijk door de wereld wordt gedragen.

Eli wil het boek naar het westen brengen, naar de enige overgebleven bibliotheek ter wereld. Daar worden ook boeken herdrukt, zodat er weer hoop kan worden verspreid.

Hier is een scène met het boek en hoe Eli eraan kwam, met een citaat uit Psalm 23 (Engels):

Natuurlijk slaagt de reis. Het boek komt aan op zijn bestemming. Ik wil niet te veel verklappen. Hier is nog een laatste paragraaf. Het gebed komt uit 2 Timoteüs 4.

Zoals elke film vertelt ook deze film een verhaal. De volgende interviews vertellen iets over de samenstelling van de film. Is het een actiefilm? Is het bedoeld als een christelijke film? Denzel Washington, die de hoofdrol speelt, is de zoon van een predikant. De productie gaat over de vraag: Welk verhaal moet er verteld worden?

Verhalen vertellen

Sommige christenen groeien op met uitspraken als “Bioscoop is van de duivel!” of “Je moet kinderen geen sprookjes vertellen, want die zijn niet bijbels!”. Er wordt zonder blikken of blozen beargumenteerd waarom een juridische interpretatie van de wereld de enige juiste is. Goed en fout, zwart en wit. Ik zet vraagtekens bij deze juridische kijk op het interpreteren van geloof. Is er een betere manier om met elkaar te praten dan in het spanningsveld van “goed of fout”?

Waarom het echt werkt zijn de verhalen die we onszelf vertellen, die kunnen dienen als stimulans voor een goed gesprek, voor verdere gedachten. Verhalen zijn vaak gelijkenissen en zelfs in de Bijbel worden ze niet altijd juist geïnterpreteerd (Johannes 11:11-14). Sommige Christenen hebben me verteld dat ze niets kunnen geloven dat niet “echt” is. Er staan echter dingen in de Bijbel die in werkelijkheid niet bestaan (bijv. de gelijkenis van Jotam, Rechters 9:7-15). Bij het lezen van de Bijbel worden we altijd uitgedaagd om te interpreteren, zodat we begrijpen waar het echt om gaat.

Bijna alles in de Bijbel heeft de vorm van geschiedenis en verhalen. Het zijn inzichten in menselijke en goddelijke ervaringen. Daar draait het allemaal om. We moeten meer verhalen vertellen en de waarde ervan leren begrijpen.

Meer filmcitaten hier op deze website:

• Bijdragen met filmcitaten

Verdieping

• Uitwisseling: Kun je een goed verhaal vertellen met een actiefilm?
• Wat voor verhalen geven jouw leven vorm? (Vertel!)
• Mocht je als kind naar sprookjes luisteren? Waarom (niet)?
• Zijn er dingen die je als christen niet mag zien? Waarom?
• Moet een bepaalde visie voor iedereen gelden? Waarom (niet)?