Herinnering

“We moeten praten!” Met deze woorden wil ik veel mensen aanspreken. We moeten over de Bijbel praten. Want wat er over de Bijbel wordt gedacht, hoe die wordt gelezen en geïnterpreteerd, gebeurt vaak “automatisch”, zonder er veel bij na te denken. Er zijn enorme verschillen in de manier waarop we de Bijbel benaderen.

Van het woord van de mens naar Gods woord, van foutloos naar onbetrouwbaar – hoe christenen de Bijbel lezen kon niet meer verschillen. Dit gaat dan zo ver dat christenen elkaar afwijzen. Iemand die de Bijbel niet leest zoals ik hem zelf lees, wordt het geloof ontzegd. Of mensen die “vrijer” denken, kijken neerbuigend neer op een conservatievere visie. Ik heb beide al meegemaakt. Goed en fout, zwart en wit. Hiermee is echter niemand gediend.

Wat men van de Bijbel verwacht en hoe men dit boek met boeken ziet, is een visie, een interpretatie en een begrip. De Bijbel polariseert. Christenen kiezen deze kant of die kant van het begrip. We moeten praten over de manier waarop we de Bijbel lezen en waarom, want dat is wat ons geloof voedt. Dit bepaalt ook de discussiecultuur die we cultiveren, de doelen die we nastreven en waarom dit zo is. Als we onze kijk op de Bijbel in gesprekken aan de orde stellen, verduidelijken en bespreken, wordt veel van ons geloofsbegrip zichtbaar. Als we dit samen doen, verdiepen we ons leven, geven we elkaar inzicht en perspectief en verrijken we ons geloof.

5 manieren om de Bijbel te lezen

Hoe lezen christenen de Bijbel? De volgende benaderingen zijn niet allesomvattend, maar kunnen dienen als oriëntatie:

1. De Bijbel is Gods Woord – elk woord is geïnspireerd, het is zonder fouten. Een wonder van Gods openbaring.
2. De Bijbel is Gods Woord – het is betrouwbaar omdat het doordrenkt is met Gods Geest, maar niet elk woord hoeft foutloos te zijn (er zijn kleine verschillen tussen kopieën)
3. De Bijbel is het woord van de mens – alles is nep. De Bijbel als het Woord van God is een vervalsing.
4. De Bijbel zijn de woorden van mensen – mensen schrijven alleen vanuit hun ervaring. God is slechts een projectie.
5. Gewone mensen, ondersteund door Gods Geest, hebben elk delen van de Bijbel geschreven. Zei Peter niet zoiets? (2Pet 1,21)

Niets is zwart-wit

Het is gemakkelijk te zien dat er meer dan twee meningen zijn. Er zijn niet alleen de goeden en de slechten. Er zijn niet alleen mensen die de Bijbel vertrouwen en anderen die de Bijbel fundamenteel wantrouwen. Een dergelijke aanname doet geen recht aan de werkelijkheid. Je kunt de Bijbel ook vertrouwen als je toegeeft dat er hier en daar ook een “menselijk woord” in staat. Dit is aantoonbaar het geval (vgl. Handelingen 17:28 en anderen).

Degenen die aannemen dat de Bijbel 100% geïnspireerd woord van God is, hebben hier goed bewijs voor. Degenen die in het licht van de Bijbelse wetenschap erkennen dat we misschien hier en daar de boeken nog eens moeten doornemen, hebben ook goed bewijs. Voor mij als lezer van de Bijbel zou het geen kwestie moeten zijn van op de eerste voet beslissen dat “een echte christen” of “een verlichte christen” deze of gene kant zal kiezen. Dit doet geen recht aan de Bijbel. Ideologische inprentingen helpen niet om naar de Bijbel te kijken.

Ideologische inprentingen helpen niet om naar de Bijbel te kijken.

Hoe iemand de Bijbel “moet” lezen is een vraag die op verschillende manieren beantwoord kan worden. Ik wil hier graag mijn eigen ervaring als uitgangspunt nemen, omdat het me in staat stelt te wijzen op iets dat soms wordt vergeten in de polarisatie van standpunten. Er is geen eenvoudig antwoord.

De zoektocht naar betrouwbaarheid

Mijn persoonlijke zoektocht naar God begon toen ik me mijn eigen beperkingen realiseerde. Mijn begrip of mijn herkenning is fragmentarisch. Dit geldt voor ieder mens. Tegelijkertijd kon ik me niet voorstellen dat de wereld losgekoppeld zou zijn. Dit spreekt de perceptie tegen. Zou er dan een ondersteunende en stabiele, ware en betrouwbare constante zijn in deze wereld? Bestaat er een God? En als er een God is, waar en hoe leer ik dan over Hem? Dit waren enkele van de vragen waarmee ik aan de slag ging.

Later ging ik van vragen naar God naar verlangen naar God. Dit leidde uiteindelijk tot een relatie met God (vgl. Ef 2:8 en Rom 8:16). Toen ik deze betrouwbaarheid en standvastigheid in Hem als het ware ervoer, bracht ik deze ervaring over naar de Bijbel.

Aan de ene kant was het de Bijbel die me dit duidelijk maakte en aan de andere kant had ik me gerealiseerd dat de Bijbel betrouwbaar spreekt over deze wereld en over God. Dat was en is mijn ervaring. Dit is echter geen dogmatisch standpunt en ook geen ideologie. Ik kan niet alles in de wereld verklaren of veranderen met de Bijbel. De ervaring van de Bijbel is echter echt en heeft een impact in mijn leven. Met betrekking tot Gods natuur en werk heb ik dankbaar steeds weer nieuwe en verbindende informatie uit het Boek der Boeken kunnen halen.

Tekst lezen als tekst

Uit persoonlijke ervaring heb ik de Bijbel altijd eerst gewoon als tekst gelezen. Ik was benieuwd wat daar stond. Ik wilde gewoon meer weten. Naar mijn mening is dit de enige basis waarop men de Bijbel objectief kan benaderen. De eerste stap: lees de Bijbel. Lees het gewoon zoals het geschreven staat. Probeer de context te begrijpen, de tekst in zijn context. Interpreteer niets. Laat de verhalen, getuigenissen en verslagen voor zichzelf spreken. Dat zou normaal moeten zijn. Ik breng deze houding zelfs naar een dagblad, een non-fictie boek, een roman. Dat is het minste wat ik over de Bijbel kan zeggen. Lijkt dat redelijk? In veel gevallen wordt deze aanpak onmiddellijk getorpedeerd door meningen en ideologieën. Hoe kan dit eruit zien?

De conservatieve Christen zal tegenwerpen dat de Bijbel toch geen normaal boek is. Omdat de Bijbel als Gods Woord zonder fouten is, roept het angst op als iemand de Schrift door elkaar schudt. Je leest de Bijbel door de lens van je eigen begrip. Men verwart zijn eigen ideologie, zijn eigen doctrinaire bouwwerk, met de Bijbel. Dit komt het duidelijkst naar voren wanneer een zogenaamd “bijbelse” leer wordt ontmaskerd als een ideologie op basis van de Bijbel (zie het artikel “Het gesprek over hemel en hel”). Men is niet vrij om de Bijbel zomaar te lezen, maar men kan de Bijbel alleen vanuit een bepaald gezichtspunt lezen. Dat is echt vreemd. Men is niet vrij.

Theologen kunnen van een andere kant redeneren, die evenmin vrij is. Een paar maanden geleden gaf ik een devotie over een Psalm. Verschillende theologen waren aanwezig. Ik las de paar openingsverzen van de psalm die begon met de woorden “Een psalm van David”. Later kwam de kritiek. Er werd gezegd dat ik het niet zo had moeten doen, maar dat David deze Psalm misschien niet had geschreven. Ik was geschokt. David was niet het onderwerp. Het ging ook niet om de historiciteit van de Psalmen, maar om de historische context. Het was een toewijding. Het ging over de Psalm en wat we van de tekst kunnen leren. De reactie was in mijn ogen vreemd, ongepast, arrogant en misleidend. De ervaring leert me dat ideologieën zelfs in zogenaamde “professionele kringen” vormend kunnen zijn. Het verbaast me niet dat noch levensvragen, noch geloofsvragen naar voren komen in deze manier van kijken. Vreemd dat in de nationale kerken het geloof soms geen uitdrukking meer heeft.

Als de Bijbel inderdaad “door God geopenbaard” is, zoals Paulus aan zijn medewerker Timoteüs schrijft met betrekking tot het Oude Testament (1Tim 3,16.), dan is de Bijbel niet door God geopenbaard. (Grieks: theopneustos, “doorbloed door Gods geest”), zou ik een minimum aan respect voor het woord moeten tonen. Bijbellezers zijn niet per definitie minderjarig en we moeten Gods Geest in ons ook niet onderschatten. We moeten tenminste de Bijbel kunnen lezen. Dit betekent niet dat we kritiekloos moeten zijn, maar het helpt niet om de Schrift te benaderen met vooropgezette ideeën, of dat nu theologische arrogantie of leerstellige koppigheid is. Natuurlijk moeten we de Bijbel openlijk en grondig bestuderen. Dit heeft echter maar weinig te maken met het daadwerkelijk lezen van de Bijbel (het onderwerp van dit artikel).

Het gesprek over de Bijbel

Ik ontmoet mensen die het oneindig moeilijk vinden om de Bijbel onbevooroordeeld te lezen. De afdruk uit het verleden kan zo groot zijn dat een eenvoudige en innerlijk vrije lezing van de tekst vaak helemaal niet lukt. Veronderstellingen over de Bijbel, ideologieën en doctrines vinden nog steeds weerklank. Daar gaat het allemaal om. Als we een levende gemeenschap willen zijn, heeft die een openheid en vrijheid ten opzichte van de Bijbel nodig. Maar we krijgen pas openheid en vrijheid als we onze eigen beperkingen erkennen. We weten niet alles. Niemand weet alles. Maar we mogen leren, zelfs samen leren.

Is het belangrijk om te praten over de betrouwbaarheid van de Bijbel? Natuurlijk. Is de mondelinge inspiratie van de Schrift een ideologie of een feit? Hierover zou een uitwisseling moeten plaatsvinden. Is er een bereidheid om te leren? Hoe we de Bijbel lezen is geen standaard, maar op zijn best het resultaat van een argument. Polarisatie is niet nodig. Er is geen behoefte aan isolatie van andersdenkenden of arrogantie vanwege vermeende competentie. Als we de Bijbel lezen, gaat het nooit om de Bijbel zelf, of om een mening of ideologie, maar om het kennen van God.