Er is al een gedetailleerd artikel over het onderwerp “Verdwalen”. Daar vind je stap voor stap de redenen. Dit korte artikel gaat meer over het omgaan met geïnternaliseerde gedachten die vaak een eenvoudiger en beter begrip in de weg staan.

Een lastige kwestie

Er is een lastige kwestie bij het begrijpen van de Bijbel. Deze crux is niet de Bijbel zelf, maar onze geïnternaliseerde gedachten, de bril waardoor we de Bijbel lezen. De kern van de zaak is ons eigen begrip, dat op een bepaald moment is gevormd maar misschien nooit is getest. Deze geïnternaliseerde gedachten kunnen ons ervan weerhouden om te begrijpen wat de Bijbel zegt.

Hier is een voorbeeld over het onderwerp:

“Want alzo lief heeft God de wereld gehad, dat Hij Zijn eniggeboren Zoon gegeven heeft, opdat een ieder, die in Hem gelooft, niet verloren ga, maar eeuwig leven hebbe.”
Johannes 3:16

Veel mensen zullen zeggen dat eeuwige verlorenheid hier genoemd wordt, wat zo belangrijk is voor een doctrine over de hel. Ik heb zulke reacties niet één keer, maar vaak gekregen. Je kunt dit vers lezen en nog steeds over de uitspraken heen lezen. Dat dit gebeurt, komt door onze geïnternaliseerde ideeën.

• Wat hier niet staat
  De volgende ideeën worden hier helemaal niet genoemd: “verlorenheid”, “eeuwige verlorenheid”, “je moet in Jezus geloven zodat je niet verloren gaat”, “iedereen die niet gelooft dat Jezus voor hem stierf en werd opgewekt, zal verloren gaan” en andere dingen.
• Wat hier staat
  Dit is gewoon een herhaling van wat het vers zegt: “iedereen die in de Zoon van God gelooft zal niet verloren gaan”, “maar zal eeuwig leven hebben”.

Nergens wordt er verwezen naar een “verlorenheid” (grammaticaal zelfstandig naamwoord). In plaats daarvan wordt er alleen gesproken over “verdwalen” (grammaticaal werkwoord). Nergens kan worden afgeleid dat het resultaat van dit “verdwalen” eindeloze verlorenheid betekent. Zelfs “eeuwig leven” wordt hier niet uitgelegd. Het is niet duidelijk of “eeuwig” eindeloos betekent (dit wordt vaak gewoon aangenomen), noch wat de kern van dit leven zou zijn. De samenstelling “eeuwig leven” blijft alleen al uit dit vers een mysterie. Iedereen die met zekerheid denkt dat het dit of dat betekent, doet aan zogenaamde eisegese (interpretatie), meer dan aan exegese (interpretatie).

Dit voorbeeld laat heel duidelijk zien hoe ons denken is georiënteerd. Velen lezen dit vers vanuit een bepaalde traditie en concluderen daarom dat het vers dit of dat betekent. Het feit dat veel niet in het vers zelf wordt uitgelegd, maar dat er slechts naar wordt verwezen, doet hier niets aan af. Je volgt meer de traditie dan de tekst. Dit erkennen is nog geen verklaring voor de tekst. Ik wil alleen proberen duidelijk te maken waarom sommige dingen verborgen blijven in de Bijbel. Ze blijven verborgen omdat ze anders geleerd zijn.

De truc is om beter onderscheid te leren maken tussen tekst en traditie. Als dit lukt, heb je plotseling niet meer alleen een opvatting die als “waar” wordt beschouwd, maar heb je de tekst zelf ontdekt om er direct van te leren.

Alles wat verloren is, is gevonden

Alles wat in de Bijbel “verloren” gaat, wordt ook weer teruggevonden. Bijvoorbeeld in de gelijkenissen van het Verloren Schaap (Luk 15:1-7), de Verloren Munt (Luk 15:8-10) en de Verloren Zoon (Luk 15:11-32). Dit is heel anders dan wat de liefhebbers van de hel blijven benadrukken. Deze voorstanders van de hel zijn op zoek naar redenen waarom de hel in stand moet worden gehouden, in plaats van zich te verheugen over het feit dat het misschien toch nog anders kan lopen. Is dat niet vreemd?

Iets verliezen of vergaan

Het Griekse woord voor “verloren gaan” (Grieks apollumi) betekent “volledig oplossen”. Je kunt dit vergelijken met onze term “in het niets verdwijnen”. Als het schaap of de munt of de zoon verloren is, dan zijn ze niet helemaal weg, maar ze zijn wel verdwenen voor de kijker. Ze waren er gewoon en nu zijn ze “weg”. Ze zijn als het ware in het niets verdwenen. Omdat ze niet echt weg waren, konden ze weer gevonden worden.

Wanneer hetzelfde woord wordt gebruikt in relatie tot mensen, komt het overeen met sterven. Zo beschrijft Jezus het bijvoorbeeld in het verhaal van de verloren zoon:

“Deze zoon van mij was dood en is weer tot leven gekomen, was verloren en is gevonden.”
Lucas 15:24

Wie verloren is, is ook weg, zoals het geval was met de dood. De zoon was verloren, namelijk weg, en voor de vader kwam dit neer op de dood van de zoon. Toen de zoon weer tevoorschijn kwam, liet de vader hem figuurlijk uit de dood herrijzen.

In Matteüs 2:13 lezen we over Herodes die het kind Jezus probeerde te “doden”. Dit is hetzelfde Griekse woord in de grondtekst. Herodus probeerde Jezus “uit de weg te ruimen”, namelijk om hem te doden.

Het Griekse “apollumi” kan daarom worden weergegeven als “verliezen” of “vergaan”. Dit geldt voor alle voorkomens in het Nieuwe Testament.

Niemand is voor altijd verloren

Een belangrijk inzicht uit deze overweging is dat het woord “verloren gaan” geen eindeloze kwelling, straf of iets dergelijks betekent. Wat verloren is, is weg en wie verloren is, sterft en is daarna dood. De betekenis gaat niet verder dan sterven.

Hier is de kern van de zaak: veel mensen horen over “verloren gaan” en hebben dan ideeën over een doctrine van de hel in hun gedachten. Zelfs nu de doctrine van de hel als onbijbels is ontmaskerd en we er vast van overtuigd zijn dat God zijn doel met alle mensen zal bereiken, blijven uitdrukkingen als “verloren gaan” voor velen bedreigend. Waarom is dat?

Totdat je termen als “verdwalen” doorgrondt, kunnen ze nog steeds diffuse angsten oproepen. Daarom vinden veel mensen het moeilijk om afscheid te nemen van de doctrines over de hel. Het gaat niet alleen om één of twee bijbelteksten, maar om vele ideeën die er door de eeuwen heen mee zijn verweven. Er is misschien een kaart uit het kaartenhuis van de doctrine van de hel getrokken en het doctrinaire bouwwerk is ingestort, maar de kaarten liggen nog steeds op tafel. Je moet de tafel nog opruimen. De oude kaarten moeten weg, inclusief de misvatting over wat “verdwalen” betekent.

Het besef dat “verdwalen” niet verder gaat dan dat mensen sterven is waardevol. Je kunt deze kaart uit het ingestorte kaartenhuis verwijderen. Maar misschien was dit woord wel het belangrijkste punt van de doctrine voor jou en is dit artikel het eerste kritische onderzoek van deze term? Als je de uitleg hier hebt gevolgd, dan heb je met dit besef een kaart verwijderd uit het doctrinaire bouwwerk van de hel. Niemand is voor altijd verloren.

De uitdrukking “verdwalen” duidt op een activiteit en verandering. Het woord beschrijft een overgang. In het ergste geval ga je over van leven naar dood. Dat is erg genoeg en de dood blijft een vijand, maar het concept heeft niets te maken met een vermeende hel. Een goede vertaling voor veel bijbelpassages is daarom “omkomen” of “doden”, wat veel neutraler klinkt en niet zo zwaar beladen is als het idee dat iemand “eeuwig verloren” is.

De angel is eruit gehaald, de oude betekenis is ontmaskerd als misleidend.

Context en basistekst

Er is een eenvoudige basis voor elke Bijbelstudie: je kijkt naar de context en de basistekst. De basistekst voor het Nieuwe Testament is Grieks. Hier komt het woord “apollumi” vandaan, dat soms op de ene en soms op de andere manier wordt vertaald. De context voor een vers als dat in Johannes 3 zijn de evangeliën en de opdracht van Jezus (Mt 15,24). Hij kwam met goed nieuws over het naderende koninkrijk van de hemel (Mt 4:17). Als het koninkrijk zou worden gevestigd, zou dat het begin van een nieuw tijdperk zijn. Dit is het idee van het messiaanse koninkrijk, dat ooit ver weg was, maar in en met Jezus dichtbij was gekomen. Zowel “verloren gaan” als “eeuwig leven” komen voor in deze verkondiging in de evangeliën (vgl. Mc 10:30).

De christelijke theologie heeft deze context verlaten en heeft van “vergaan” en “eeuwig leven” iets heel anders gemaakt dan in de tijd van Jezus begrepen kon worden. De theologie heeft zich gedistantieerd van de tekst en de context. Kijken naar een term en de betekenis ervan corrigeren in deze kleine bijdrage is geen doel op zich, maar een kleine bouwsteen in een heroriëntatie.